Talatu’u ma tala o le vavau

06 January 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer. 

O le Tala anamua a Samoa e faapea-o Samoa-ona pau lava lea o le lalolagi.

Fai mai o le foafoaga na amata i le Leai, ona soso’o ai lea ma le faasologa o nanamu eseese, Efuefu, iloa, ‘eleele, papatū, maa-taanoa-ona faatoa maua ai lea o mauga.

O le faamaumauga lea a Misi Tana. E i ai le Gafa o Feusua’iga-na feusua’i ai mea o le lalolagi ma le vanimonimo-lea na amata i le faaipoipoga a Papa-ona maua ai lea o le eleele. Ona soso’o ai lea ma feusua’iga i le vanimonimo.

O le faaipoipoga a Lagi-aunoa ma Lagi-fofola-na fanau mai ai Tagaloa-o ia lea na faia le tagata. Na tupuga mai Savea ia Leatiogie ma Taua’i’upolu. O ia lava le ulua’i Malietoa, ona soso’o ai lea ma tupulaga e 20 o le augā-Malietoa-se’ia tau mai ia Malietoa Tanumafili-lea na faau’u e fai ma Tupu i le 1899 (e tusa ai ma le mau a Kalama).

Na toe fai e Tagaloa le Lagi, ona faatoa fai ai lea ma le lalolagi. Na fai Savaii ma Upolu i ni ma’a se lua-na faataavale mai le lagi-ae fai mai le isi tala-na sisi a’e nei motu mai le moana e se matau fagota.

Ona fai ai lea e Tagaloa o le fe’e-ma fai i ai e alu ifo i le lalolagi-o le mea lea ua ta’u ai lalŏ o le sami poo le laueleele-o Sa-le-Fe’ē. O le Fe’e lena na aumaia i luga ituaiga eseese o papa-ona maua ai lea o lenei papa tele ua tatou mau ai. 

O loo i ai foi isi tala e uiga i le afuaga o le igoa o Samoa. O ia tala e lua na faamaumau e Misi Tana. Fai mai e to’alua le fanau a Tagaloa-o le tama e igoa ia Moa ma le tine o Lu. Na faaipoipo Lu ma le uso o Tagaloa, ona maua ai lea o le tama na faaigoa ia Lu.

O le isi po- a’o ta’oto’oto Tagaloa o le a moe-e faalogo atu o pesepese mai le tama a lona tuafafine e faapea:- “Moa Lu, Moa Lu”-ona toe sui lea faapea-“Lu Moa, Lu Moa.” Ua mafaufau Tagaloa-ua faamuamua e Lu o ia lava ia sili atu i lo le ulumatua o Moa, ona sasa ai lea e Tagaloa le tama i le ‘au o lona fue.

Ona sola ifo ai lea o Lu i le lalolagi-ua na faaigoa le lalolagi o Samoa!. O le isi Tala e faapea o Papa na usu ia Eleele-ona to ai lea o Eleele.

E vaai atu Salevao le atua o Papa-o gaoioi a’e le ‘moa’ o le eleele, ona fanau mai lea o le tamaitiiti na faaigoa o Moa-e faasino i le mea na vaaia ai le gaoioi o le moa.

Na faatonu e Salevao le pute o lea tamaititi e tu’u i luga o le uatogi-ae tipi i se ma’a-ma o lea tu o loo faaauau pea ona fai pe a fanau mai se tama tane (ina ia toa ai lona loto i le taimi o taua).Afai o se teine-ia faaaoga le ‘i’o mo lea mea.

O le ‘i’e o le samala la’au lea e sasa ai le u’ā mo siapo. Ona avane lea e Salevao le vai e fufulu a’i le tamaitiiti. O lea vai-o le vai e faasa ai-poo e faapa’ia ai Moa. Na aioi Papa ma Eleele ia Salevao ona o le fia maua o sina vai-ina ua la lagona le fiainu.

Ona fai mai lea o Salevao-afai lua te maua mai ni ‘ofe-o le a faatafe mai ai le suavai i pu o ‘Ofe ( e pei o ni paipa). O le taimi muamua lena faatoa maua ai vaipuna.

Mulimuli ane-na faasa e Salevao mea uma e tutupu i le eleele-ia sa mo Moa poo ia ‘paia mo Moa-se’ia o’o ina sele le laulu o le tama-ma ua tatala ai le Sa-ae o papa ma le eleele ua faasa  mo Moa-ona maua ai lea o le igoa o Samoa.

O le tala faa-anamua i le mafuaga o Manu’a e faapea-o Manu’a na muamua lava fai e Tagaloa Faatupunuu-ma na avea Manu’a mona afioaga i le lalolagi nei. Ina ua uma ona fai Manu’a e Tagaloa-ona soso’o ai lea ma le faiga o Savaii-ma ua i ai lona nofoaga i Samata.

Ona soso’o lea ma lona faia o Fiti ma Tonga-ae mulimuli ane fai Upolu ma Tutuila. O motu ia e lua na fai i ni maa laiti ma ‘ili’ili-e fai ma tulaga o Tagaloa pe a alu i Savaii.

06 January 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>