Talatu’u ma tala o le vavau na faamaumau e papalagi

20 December 2015, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer. 

TAUI ATU E SOOA’E

 E ui ina ua malie Sooa’e i le faaiuga alofa a Salamasina ia Ulualo ma Toga; na te fia maua lava Leifi ma Tautolo. Na ia auina faalilolilo ai isi fuai’au a Musumusu e pu’e mai i la’ua; a ua vave ona la sosola. Na logo e Sooa’e i le Tupu lea mea, ma ua faanoi i ai, e fia tuliloaina pea ia tamaloa seia maua. Na mautinoa e Salamasina o tagata lava ia ua nofosala, ma saunoa ai faapea: “Levalasi ua e iloa le mea e tatau ona fai, ua ‘ou tuu atu e faitalia oe”.

Ona faapotopoto lea e Sooa’e o Ta’ita’i-‘au ma Tautai o le Fua. Ua faamatala i ai mea uma. Ua latou manino o Leifi ma Tautolo le pogai o le faalavelave; ona si’i lima ai lea, latou te le filemu se’ia aumai lenei to’alua i ona luma. 

Ua 30 tausaga o i ai pea i le loto o Sooa’e, o le toalua lava lea na la fasiotia lana tane o Mata’utia; a’o lenei ua faatoa mautinoa ma faamaonia. Ua vaai atu Sooa’e o taatia mai; ona ia faapea lea: “E ‘asa le faiva a e le ‘asa le masalo.” O lenei ua maua oulua. 

Ua fai loa le poloaiga i le ‘Autau ia ‘ave pagota i Saleaaumua i le mea o lagomau ai lana tane na la faamatau’ina. Ua faatonu e le tama’ita’i ita faamoemoe ia taui ma sui; ia fai se Afi Tele i luga o le tuugamau o Mata’utia. Ua susunu ola ai le ‘aufai-mea leaga fasioti tagata; a’o matamata i ai Sooa’e ma mafuafau po ua lava le la sala pe a faatatau i le tele o a la solitulafono ma agasala na la faia na puapuagatia ai o ia ma lona aiga. 

O na lava igoa o Leifi ma Tautolo e peisea’i ua alu ifo ai lava ma lo la’ua mamalu; aua ua suia ia Fuataga ma Tafua ia ua avea nei ma Matua i Aleipata. 

 

MALAGA ASIASI MAI A VAETOIFAGA

 E tolu aso sa i ai pea Salamasina i Fagaloa. O aso lava ia o taumafataga tetele ma fiafiaga. O le aso mulimuli na fai ai le faatonuga a le Tupu, ia avane uma ‘Ie-toga na aumai e Toga e tali i Alii ma Tulafale ia na fesoasoani mai i le taliga o le togafiti a Toga i Lona. O lena mea alofa ma le taliga-toga tele na faamaonia ai atili le pule tonu a Salamasina ma lona alofa i e ua ‘au’auna ma galulue faamaoni. Na alalaga tagata ma ‘ailao o latou lafo e vivii atu i le loto tele o le Tupu I le faafeagai ma ona fili, atoa ai ma lona loto alofa i le feagai ai ma i latou. O le mea ua tino mai i lona ‘itea o togafiti a Toga, ua faaalia ai ma talitonu tagata e I ai lona ‘mana, ua atili ai ona tupu tele lona mamalu i Samoa atoa. 

Na fo’i mai Sooa’e mai Aleipata, ona sauni ai lea o Salamasina ma le ‘au Malaga e toe fo’i atu i Leulumoega, lona laumua. E le’i tele ni aso talu ona taunuu atu, a e vaaia loa vaa tetele o Toga ua fotua’i mai. Ua taufai mafaufau tagata pe le o le Fuavaa lea a Toga na tulia i Fagaloa, e o vave i lo latou nuu?

Na latalata mai vaa, ona iloa atu lea o loo sisi mai ai le Fu’a Pa’epa’e umi, o le fu’a lea a le Tupu o Toga. Na ta’u mai ia Salamasina, ona ia iloa vave lea, o Vaetoifaga lea lona tina ua sau e asiasi mai ia te ia. Ona ia faatonuina ai lea o ana Fale’upolu ma ona Tafa’i e sauni se taliga lelei o le Malaga. 

Ua moni lava le mate a Salamasina. Aua o lona Tina lava lea ua sau. Talu ona maliu Tamalelagi, o le faato’a faalua lea ona asiasi mai le tina o le Tupu. Na sau muamua ina ua fanau faalua lana tama, o le fanauga lea o Tapumanaia. O lenei, po ua 30 tausaga ua mavae, ua toe fia/vaai tasi Vaetoifaga ia Salamasina a’o le’i taunuu le vaaloa e ave ai lona agaga i Pulotu e faatasi ai e faavavau ma Alii ma Tupu na muamua atu. 

O lenei ua taunuu mai ua olioli tele lana tama, atoa fo’i ma lana uo faamaoni ua leva o Sooa’e. Ona o ia o le tina o le Tupu, sa matua faaaloaloina ai ma talia lelei ma le fiafia i nuu uma sa ia malaga i ai. Ua malie lona loto i lana vaai; e le na o se upu ua ta’ua ai Salamasina o le Tupu, a’o le matua tupu moni lava, ma le pule to’atasi i Samoa, ma ua tele mea fou ua vaaia ua lelei ona o le poto ma le maopoopo o lana tausiga o le malo ma le atunuu. 

Ua mavae nai vaiaso-sa talu ona taunuu i Leulumoega ona faaali lea e Vaetoifaga e fia asiasi i isi ona aiga a’o le’i fo’i atu i Toga. O lea na sauni ai vaa e alu ai le malaga i Falealii ma Lotofaga i Atua. 

Na faatasi ai le malaga ma Vaetoifaga, e le gata o lana tama o Salamasina ma Sooa’e, a’o le toa’tele fo’i o alii ma tulafale taua. Faato’a taunuu fo’i i Leulumoega o Tapumanaia le tane a Salamasina ma le uta o mea taumafa e tele mai Savaii, ma ua alu ai fo’i i le malaga a le tina o lona faletua. 

Na taunuu le malaga i Salani, le nuu lea o i ai Tapumanaia le tama a Salamasina, na ave e Talo ma Ofo’ia. Ua matua Tapumanaia, ua avea ma Alii sili o na nuu, ua suafa ia Satele. Na logo muamua i ai le malaga o le a o atu ai ona matua ma ona aiga; o lea na sauni mea uma e tatau ai mo le taliga o le malaga mamalu i le faaaloalo maualuga e tatau ai. O lauga, ma ‘ava, o taalolo ma siva ma taaloga; e le ma faamatalaina le mamalu, matagofie ma le fiafia o mea uma i le tali faa-oti a Salani. 

Ua mavae le vaiaso-sa ona sii lea o le malaga i Lotofaga le afio’aga o Salevalasi, sosoo ai ma Amaile ma Saleaaumua, o i ai isi vaega o le aiga. O aso fiafia lava ia ia Sooa’e ina ua toe oo atu i lena itu sa masani ai i tausaga ua 30 talu ai, ma ua toe faamanatu mai ai i lenei malaga o mea fiafia poo mea tiga sa feagai ai ma ia anamua. 

Ua uma le malaga i Upolu, ona faasaga lea i Savaii i le itu o Amoa, o le mea na fanau ai Vaetoifaga e lona tina o Taupoimasina. O aso o lona la’itiiti sa ola fiafia i Amoa, ma ua ootia nei o ia i le taliga tele ma le manaia ua faia mo ia e na nuu. E le’i leva fo’i ona taunuu atu, a e afio ane loa Tonumaipe’a, e fesilafa’i ma faaali lona faaloalo i le tina o le Tupu, le faletua o lona atalii o Tapumanaia, le atalii lea o Tonumaipe’a Saumaipe’a. 

Na silia aso faatonuina o le malaga i Samoa nei. Ua fia nofonofo umi Vaetoifaga i Amoa, pe ana le seanoa lana folafolaga i lona tama e toe fo’i atu i Toga a e le’i uma le vai-palolo. Na lagona e lana tama o Salamasina, atoa fo’i ma le uo pele o Sooa’e le faanoanoa, ina ua faamavae ma Vaetoifaga, ma ua atili ai ina ua lagona, o la latou toe feiloa’iga lea i le tino nei.


20 December 2015, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>