O LE GAFA O LE ‘AVA

09 July 2016, 12:00AM

E taofi eseese itumalo ma nu’u i le laau lenei o le ‘Ava’-aua o le ‘ava’ i aso anamua-sa fai i le pa’u o le laau o le ‘Vi.’ Sa valu mai le pa’u ona palu lea i le suavai ma taumafa e pei o le ‘ava i ona po nei. Peita’i-ua alu aso sau aso-ua fiu foi le atunuu e taumafa le sua o le Vi.

Ona aga’i lea o fuafuaga i se tasi la’au, ma ua i’u ai ina tofo uma laau o le vao. O le taofi o Safotulafai ma lona Faasaleleaga-e faapea e leai se ‘a’a o soo se la’au e le’i tofoina. Fai mai le tala-e tofo atu a’a o isi la’au-e oona, tofo atu isi e mamala-ae tofo atu ‘a’a o le laau lenei o le ‘ava-fai mai e “magalo ona ‘a’a-ae fitifiti ona ‘ata.”

Ona tala lea e le atunuu le gafa o le ‘ava poo fea e mafua mai ai. O le taofi o Safotulafai ma le Faasaleleaga-e 12 ‘ava a le atunuu. Fai mai a faalao le masina-ona o mai lea o saualii ua gaoi. O le ‘ava lea e ta’ua o le “ava’ava aitu.” Na usu Faleaseu ia Leumatagata o Punialava’a i Vailele-faae’e le gafa e to’alua teine o ‘Sina’atasi ma ‘Sina’atalua.’

O teine nei na ave e le ‘aumalaga mai Fiti. E faapea le tala- na o teine nei e fao’iga. E fo’i mai- ae taunuu faatasi ma le seugalupe a lo la tamā. Sa tapa atu loa le toea’ina i se mea’ai-ae avatu i ai Tuitui o le faiva o teine. Ona ita lea o le toea’ina ma tago atu i la ‘ato tuitui- tau’ai i gauta.

E o’o mai i le asō-o loo i ai pea i gauta o Fagalii le vao tuitui. Ona sola lea o le toea’ina ua ita tele- ae mulimui atu ai lava lana fanau teine se’ia taunuu i Siuvao. E o atu o loo to-fa’i ai le tagata e igoa ia Falatunatuna i le toga-fa’i o Malietoa. Ona alu ane lea o le tamaloa ma aufa’i e lua, o le tasi aufa’i o le ‘Soalatetele’ ae o le isi o le ‘Ululatetele’.

Ona fetagofi atu lea o teine -ua fo’ei ma ‘ai-mata fa’i ma alu pea le malaga. Ua o’o i gauta o Mulifanua ona sili ai lea o le mulifa’i. O loo i ai le ogaeleele i gautu o Mulifanua e igoa o “Siligafa’i.” O iinei e taunuu atu i ai teine- o fai ai le asuga-vai a tagata Fiti na o mai -e saili atu se fofō mo le gasegase o le Tuifiti.

Sa tauanau e teine tagata Fiti latou te o i Fiti-ona o ai lea. Fai mai le tala a uma ona inu niu a le ‘aumalaga-ona tia’i lea i le sami. A’o teine nei- ua fetagofi avatu ma utu i ai le suasami, momono ma tu’u i le liu o le vaa.

Ona alu lava lea o le malaga ma ave niu nei sa utu i ai e teine le suasami. Ua taunuu le malaga-ona fesili lea o le Tuifiti poo avatu se fofō o lona gasegase, ae tali le ‘aumalaga-e leai se taulasea na o teine Samoa na latou malaga atu.

Fai mai le Tuifiti=”O le fofō lena o lo’u ma’i-ou te mana’o i ni a’u avā. Ona usu lea o le Tuifiti i teine nei e to’alua- faae’e le gafa o le Tama o “Suāsamile’ava’ava”-e faamanatu ai niu ia sa utu i ai le suasami- e faapea na taumafa e le Tuifiti-ona tatala ai lea o lona laualo.

Toe maua le isi tama o “Ululātetele” e faamanatu ai le isi ‘aufa’i sa ‘ai fano e teine i le ala-faae’e le gafa o “Solātetele” e faamanatu ai le isi ‘aufa’i. Toe faae’e le gafa o le teine. Ona fesili lea o le Tuifiti i teine pe o i ai se mea taua o i Samoa se’i faaigoa ai lona afafine.

O le tali a teine-“Ua na o lo matou vai o loo i Vailele-a tu ai lou mulivae-e le lilo. Ona fai atu lea o le Tuifiti e faapea, “A ‘ou oti, tanu a’u i le valusaga, o mea e tutupu a’e i lo’u tuugamau-ia saili ai lo tatou aiga i Samoa! Na maliu Tuifiti Suasamile’ava’ava ma ua tanu i le valusaga e tusa ai ma lana mavaega.

Ua mavae ni nai aso-ona asi ai lea o le mea sa tanu ai-ma ua iloa ai-ua tutupu a’e ai mea e foliga o ni atgigi-lima o se tagata- i ulu ma vae o le mea sa tanu ai. Ua ola a’e nei le laau-e tau ponapona. E toe asi atu i le isi aso-o ‘ai mai le laau e le imoa.

Ona niniva ai lea o le isumu- tifa ane toe ‘ai le isi la’au i vae-ona te’a ai lea o lona niniva. O iinei na maua ai le “tolo” ma le ‘ava’ ma le “Malae o Niniva. Ona sau loa lea o le ‘ausaga i le vasa a tama nei o Ululātetele ma Solātetele. Ona motu lea o le “ava” ma ua ta’ua lea mea o le “motusaga.”

E i ai le ‘ava a le atunuu e igoa o le “ava o le motugauso.” Ona avea lea o le tasi tama i Manu’a i Malaetele -ma ua totō ai le isi fasi ‘ava. Le ‘ava lena fai mai le tala sa ta’ua o le “La Fitu” a le Tuimanu’a sa moomoo i ai Samoa uma.

Sa ta’ua foi lena ava o le “Vaitinasā” aua o le ‘ava lena na tina e le tama o Malalatea-ina ua alu atu o fai le alofi o le Tuimanu’a. O le ‘ava foi lenei na toe suia lona igoa i le “Matimatimaivasa” ina ua fai ai le alofi tau-mavae o Malietoe Uitualagi ma Tuimanu’a Faato’alia.

Fai mai le tala- e silasila atu Malietoa ua matimati mai Tuimanu’a e fai lo la ‘ava taumavae-ona faaigoa ai lea o le “Matuamailevasa” Peitai-na sau pea le ‘ausaga a le isi tama ma ua taunuu i Figao i Safotu  Savaii. O iina na to-lua ai le ‘ava i le mea e igoa o Kalevalio.

Ua ola le ‘ava ma ua tupu tele lava. Fai mai le tala ua matua tupu talaulau le la’au ma ua matua mafalā i lo la’au uma o le vao ma e falala ona la i le sami loloto. A o’o ina vevela le La-fai mai e fale i ai tautai ma polo ai a latou atu ma fai le ‘aleaga.

Ua o’o ina avea le laau ma faalavelave, ona tu ai lava lea o le laau- se’ia o’o ina to’ulu ona lau ina ua gase. O le ‘ava lena e ta’u e le atunuu o le “Tugase.” O le ‘ava la lenei e faapea na lia’i e le tama o Mausautele ina ua faalavelave tele i tagata feoa’i i le vasa ma le vao.  (E toe faaauau atu i lea Aso Toanai)

09 July 2016, 12:00AM

Trending Stories

Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>