Faateteleina finauga tau Eleele

By Staff Writer 16 April 2016, 12:00AM

O se vaega o matai o loo finau mo le malu puipuia o eleele faale-aganuu i totonu o Samoa ua siitia le tulaga o le latou finauga. 

O le vaega lea na tuuina atu se faaseā i le Faletupe o le Atiina A’e o Asia (A.D.B.) i le 2014 ona o popolega i le pulea o eleele faale-aganuu ma ua siitia le latou faaseā ma tuuina atu i le Compliance Review Panel (C.R.P), o le tulaga aupito i maualuga lea o faiga tau feeseeseaiga i totonu o le A.D.B.

Na faamaonia lea tulaga e le Fofoga o le latou Vaega, o Fiu Mataese Elisara, o lea faaiuga na fai i lenei vaiaso talu ai le faatiga o ni uiga faatuai faaumiumi a le Office of Project Facility (O.S.P.F) a le A.D.B mo le sailia o se vaifofō.

E tusa ai ma ia tamalii, o le taualumaga tau le fo’ia o faafitauli e o’o mai i le asō “na te le o mafai ona fo’ia” o latou atugaluga autu e pei ona faaalia manino i totonu o le latou faaseā. 

I totonu o le latou ulua’i faaseā-sa faaalia ai e Fiu, Lilomaiava Dr. Ken Lameta, o Vaimoso, Telei’ai Dr. Sapa Saifaleupolu,o Samatau ma Leulua’ialii Tasi Malifa, o Afega, lo latou matua faanoanoa e uiga i le vaevaega ta’ito’atasi, faatupeina ma le pulea e tagata ese o eleele faale-aganuu. 

O latou atugaluga na tulai mai ona o le taumafaiga a le A.D.B.Technical Assistance (TA) mo Samoa ina ia “Siitua le Faaaogaina Tau Tamaoaiga o Eleele Faale-aganuu.”

O le latou finauga e faapea o lea galuega tele ua faatinoina e aunoa ma ni feutanaiga lelei ua faia i le salafa o Samoa. 

E tusa ai ma lea vaega, i lalo o le faagasologa o galuega tetele ua faaigoaina Promoting Economic Use of Customary Land, sa una’ia e le A.D.B. ni suiga tau eleele ma vaega tau tupe i totonu o Samoa e faafaigofie ai ona lisi eleele faale-aganuu ma faaaoga ia lisi e avea ma vaega faaopoopo mo faaunegatupe.

E mana’o le A.D.B. e faatu se faiga e ui atu i se tagata e pule toatasi na te mafai ona faalautele le lisiina atu o eleele faale-aganuu, e aunoa ma le fesiligia o isi sui o le aiga,” o le faaaliga lea a le vaega i tototnu o se pepa o faamatalaga.

 “E tusa ai ma ia faiga toe fuata’ina, o le a mafai ai ona faaaoga le feagaiga o le lisi e le tagata e ou le lisi e maua ai ni tupe faa-aitalafu mai se faletupe. 

Ae peitai-afai e le mafai e le tagata e ou le lisi ona toe totogi le faaunegatupe, e mafai e le faletupe ona pulea le lisi, lea e ono aafia ni vaega-eleele tetele o eleele faale-aganuu mo le tele o tausaga.

Sa faailoa atu e ia tamalii e faapea o le lisiina o fanua i tagata mai fafo mo ni vaitaimi umi, ma resitalaina nei lisi i lalo o le Faiga e igoa o le “Torrens System tau le resitalaina o pule o fanua e ala i le Tulafono o le Resitalaina o Fanua ma Suafa 2008 (LTRA) e le o aloa’ia i lena faiga le pulea toatele e le aiga, ona mokesi ai loa o ia lisi i faletupe ina ia maua ai tupe a i latou e teuina faafaigaluega, ma tapu ai tulafono faale-aganuu faapea foi ma le Faavae o Samoa.” 

I sana faaaliga i le Weekend Observer, fai mai Fiu e ui lava ina ua latou tuuina atu le latou faaseā i le C.R.P., ae o le a latou tumau pea i taualumaga tau feutanaiga ia ua faatulaga e le alii su’esu’e ma ua folafola mai e le malo e amata ia Me.

I le taimi nei, ua talosagaina le C.R.P ina ia su’esu’eina pe malu puipuia e A.D.B. faiga faavae, pe sa tausisia talu ai e le talitonu ia tamalii e faapea o nisi o atugaluga anoa e tusa ai ma faiga toe fuata’ina talu ai ia o loo aafia ai eleele faale-aganuu –o le a tagofia. 

E talitonu ia tamalii o se suesuega tutoatasi a se vaega maualuga o le pulega ma faiga e fo’ia ai faafitaulu a le A.D.B. e ala i le C.R.P.ua talafeagai ai ona o le maoa’e o le tulaga o loo i Samoa-o le ute lea o faiga faale-aganuu tau le soifuaga ma fuaitau faale-aganuu a tagata Samoa uma, le mamalu o le faiga faa-matai, tiute tauave e faasolo i tupulaga ina ia mautinoa ai le malu puipuia o eleele faale-aganuu, o le faafitauli moni lea e o’o i ai le TAs pe a faoa le pule o eleele faale-aganuu, pe a ta’ua ni nai mea iti e le mafai ona ‘alofia talu ai nei galuega tetele.”

.O se pepa auiliili o faamatalaga a lea vaega o le a lomia atoa ma faasalalau i le Sunday Samoan- o taeao

Ua lasi ona teena e le malo mau a lea vaega.

I le tausaga talu ai, sa ta’utino mai e le Loia Sili muamua o Aumua Ming Leung Wai e faapea o eleele faale-aganuu o loo malu puipuia.

“E mana’o le Malo ia puipuia o tatou eleele faale-aganuu ma e leai se faamoemoe e toe teuteu le Mataupu 102 o le Faavae ina ia faatagaina ai le faatauina atu o eleele faale-aganuu,” o le faaaliga lea a Aumua i le Savali.”

 “O eleele faale-aganuu e le mafai ona faatau atu pe mokesi e tusa ai ma le Mataupu 102 o le Faavae o Samoa. 

 Ae ui o lea, o eleele faale-aganuu e faatoa mafai ona lisi atu pe laisene i lalo o le Tulafono o le Aveina o Eleele Faale-aganuu 1965.”

 “O Eleele faale-aganuu e mafai foi ona ave mo galuega a le malo i lalo o le Tulafono o le Aveina o Eleele 1964. “A mana’o le malo e faataga eleele faale-aganuu ina ia faatau atu pe mokesi, o lona uiga e tatau ona teuteu muamua le Mataupu 102.” I lea taimi, sa faamalamalama e Aumua le taualumaga e toe teuteu ai le Mataupu 102.

 “Ona pau le ala e toe teuteu ai le Mataupu 102 o se lua o vaetolu lea o le vaega toatele o le Palemene e faamaonia ma e ala i le faia o se palota lautele,” o le faamatalaga faaauau lea a Tuatagaloa. 

 “Ma o se lua o vaetolu o le vaega toatele o tagata palota mai se palota poo se pe o se pelepesite lea o loo aiaia e le tulafono mo le toe teuteuina o le faavae ina ia mafai ona pasia.

“O isi lava mataupu ta’itasi uma o le Faavae e mafai ona toe teuteu e le lua o vaetolu o le vaega toatele o le Palemene ae o le Mataupu 102 ona pau lea o le mataupu o loo i ai se mana’oga faaopoopo mo se palota lautele. 

“Ma e mana’o le Malo ia puipuia o tatou eleele faale-aganuu ma e leai se faamoemoe e toe teuteu le Mataupu 102.”

By Staff Writer 16 April 2016, 12:00AM

Trending Stories

Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>