O LE AFIOAGA O VAVAU - Mai le Tusi o le “Suaga a le Vaatele”

28 June 2016, 12:00AM

O le Afioaga o Vavau i ona po nei-sa faaigoa o “Savavau.”  “Salefe’ē” poo o le Nuu o Aitu. Fai mai Talatuu a lenei nuu. Fai mai o aso ua mavae sa latou nofoia se ana i le va o Vavau ma Lotofaga.

O luga ane o lea ana-sa i ai se Vao-e alu lava lava i’u  ina tau i le Tuasivi-ma sa faaigoaina o le “Vaosa.” E faapea le Tala-e matua Sa lava lenei vao ona uia e soo se tagata-aemaise ai lava- pe a o’o i le taimi e o mai ai i fafo nei aitu mai le Ana.

O le Alii o nei aitu o Tigilau ma lona to’alua o Sina-ia e nonofo i luga o le Papa Laulelei i luga o le sami- i le va o le To Sua ma le To-le-Sua. O loo i ai foi ma le isi ana-lea  e faafeagai i le itu i uta- sa faaigoa o le “Fale o Sina ma Tigalau” poo le “Malumalu o Alii.”.

Sa i ai foi le Ala Savalii le vanu e igoa o le “Pisaga “e fesoota’i ai nei ana e lua -ma le Papa Laulelei i luga o le sami. Fai mai le molimau-o aoauli o aso ta’itasi e o a’e ai i luga nei aitu -ma pepese fiafia ma le leo tetele-ona fata solo lava lea o Sina ma Tigilau i o latou tua.

A’o savavali mai i se laina umi nei aitu mai le Malumalu ma le Papalaulelei, latou te sisiva ma tapisa, fe’atai ae tomua ai le leo o le Foafoa. O le pogai lea e ta’u ai nei aitu-o “Tagata o le Pisaga”-ma afai e maua ai se tagata ola i le Vaosa i le taimi o nei fiafiaga-ona lafo lea i luga o le fata o Sina ma Tinilau- ma feavea’i faataamilo ai lava faa-fasefulu- se’ia o’o ina liua atoatoa o latou tino- e avea ma tagata-nuu o Savavau, Salefe’ē poo le Pisaga.

Fai mai talatuu- e masani ona tumutumu nei aitu i luga o le To-Sua, o le ana lea i le Malumalu, le Papalaulelei ma le isi ana pe tusa ma le 250 mita mai le eleele o Vailoia.O le nofoaga lenei o Vailoia- e masani ona iloa ai le “Vaaloa” lea e aamata iinei lana malaga mai le ana autu- e aga’i atu i le faitoto’a o Vailoia-lea e tafe i le To Sua ma aga’i atu ai lava i le sami. 

Fai mai le molimau a le nuu-o soo se taimi lava e folau ese ai le Vaaloa, e faasaga lona taumua i le gutu o Vailoia- lea e matala lava ia-ona tafe mai ai lea o le suavai ma tulei ai le Vaaloa i le sami-e aga’i i le “Ava o Saualii” poo le “Ava o Mo’o ma Ui” e pei ona faaigoa ai i nei ona po.O le taimi lava e te’a ese ai le Vaaloa-e mapuni ai foi ma le ana o Vailoia ma tafe ese le suavai. A o’o mai i fafo tagata ina ua alu le Vaaloa, ona liua lea o latou tino e pei o loi ma toe faatafe i fafo. O le pogai lea o le igoa o “Vailoia”.

A toe fo’i mai le Vaaloa, e ui mai lalo o le pupū i le Papalaulelei-ona aga’i ai lea i uta i le To-Sua- ma aga’i mai ai i le vai e fesoota’i ai ma Vailoia-ona tuutaula ai lea.

A o’o i le po -ona o a’e lea i luga o tagata o Savavau mai le manava o le eleele- ma sisiva i le Papalaulelei-lea e nonofo ai Tigilau ma Sina. E matua malomaloā lea ogaeleele atoa ma a uma fiafia-ona lafo lea o latou titi i totonu o le pupū e igoa o “Lafoga-Titi” se’ia o’o i le isi foi aso o fiafia. E masani –a uma a latou poula ona alu lea o le lama.

O le taimi lea e liu ai tagata o le nuu i le manu o le “Tulī” ma felelei i luma atu o Sina ma Tigilau-i le nuu o Sina poo le nu’u pa’ia poo le motu o Tupuola-e pei ona iloa ai i aso nei –e i le va o Vavau ma A’ufaga-e talitali mai ai le taunuu atu o le lama a Sina ma Tigilau.

O le mea mata’utia e uiga i lenei lama-e tusa lava pe timuga ma afā-e alu lava- ma e le ‘asa. O le lama lenei e mumū tele i le Papalaulelei-ae tau le iloa pe a o’o i gatai o Vavau. E faatoa toe ola tele foi pe a taunuu i le motu o Sina.

E taunuu loa i le motu-sasa’a loa le lama e aai ai tagata o le nuu- ae o pea Sina ma Tigalau i le ana o loo i gauta e faamalū ai ma asi le la puaa sa tausi ai.-E toe faaauau atu taeao.

28 June 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>