Manatu O Le Fa’atonu - Ia e mapu atu Jeanine Tuivaiki i le malologa o le filemu

By Faaliliu e Seagaitumua Tupuola 26 June 2016, 12:00AM

O le lua o aso talu ai, na taunuu mai ai se tusi mai le Ofisa o le Loia Sili, Na auina mai lea tusi e le Failautusi Autu Faale-tulafono a le ofisa, o Fagalele Iosefa Tualatamalelagi, o lea tusi e faasino i le maliu o Jeanine Tuivaiki lea ua maliu. 

O lalo ifo o le tuatusi o le ofisa o loo i ai upu: “Faatuatua i le ALII ma lou loto atoa ma ia ‘aua nei e faalagolago i lou atamai. Faataoto 3.5* 

O lea tusi o loo faaalia ai e faapea “ua mae’a ona tatala e le ofisa o le Loia Sili se faila o tulafono, talu ai le lipotia o le maliu o Jeanine Tuivaiki.” Ona faagasolo ai lava lea ma ta’’ua ai le Loia Sili, o Lemalu Herman Retzlaff ma sana faaupuga e faapea: “O lenei mea e faasino i mataupu tau le pule i le ola ua faailoa mai, ma le faiga talafeagai e lipotia ai lenei mataupu e ono mafai ona ta’ita’ina tonu e le tulafono.Na ia faamatalaina: “O le faamoemoe ia tuuina atu i totonu o feutanaiga ma le atunuu, ni ta’iala faale-tulafono mo le lipoti o mataupu tau le pule i le ola i totonu o Samoa talu ai-e leai se tatou tulafono faapena i le taimi nei.”

Ma ona o lea tulaga, o le “mea moni” e faapea ua leva ona tatou faatali ae o lea ua tulai mai lava, o le mea lea-mo i tatou iinei i le Samoa Observer, matou te matua faafetaia le Loia Sili o Lemalu Herman Retzlaff, ma lana aufaigaluega, mo le tuuina mai o lenei mataupu i luma. Matou te faafetaia ona o lea ua latou faailoa mai faalaua’itele mo le taimi muamua e faapea i aso ua mavae, sa leai lava soo se tulafono a Samoa sa ta’itaina ai le “lipoti o maliu tau le pule i le ola” ma e le o i ai lava ni tulafono faapea i le taimi nei.

I le taimi nei-o le mea moni lena,” o le “mea moni” e leai se faanenefu..Ae ui o lea, e tusa ai ma le faamatalaina e le Loia Sili o Lemalu Herman Retzlaff o lana tusi: “Ua loa ona faamanino lelei e le Malo, o le sa’olotoga o nusipepa e pa’ia ma e tatau ona puipuia.  

“O le mea lea, o lenei taumfaiga o le a faamoemoe e faaulufale mai tulafono laiti o loo i isi atunuu,ia e le taofia i nusipepa, ae ta’ita’ina ai ana taumafaiga pe a feagai faapitoa ma lenei mataupu e matua lavelave ma le faamomoi-loto.” Malo lava ma e momoli atu le faafetai tele.

O le mea moni, e leai so matou masalo e faapea o le matafaioi ua latou faatinoina i le taimi nei, o le a mautinoa ai e faapea o soo se faaletonu o lenei ituaiga o le a le toe tula’i mai i soo se taimi i le lumana’i, ma faapea ai ona faa-sa’olotoina i tatou uma mai lenei tulaga faaletonu ma lenei popole e mata’utia. Fai mai le tusi a Lemalu: “O le tatalo iinei e faapea o lesona faigata o loo feagai ma tagata uma-e aofia ai le atunuu lautele, e mafai ona taunuu ai i se tulaga lelei o ta’iala faale-tulafono mo le lumna’i.”

O le tusi a Lemalu ua lomia i lona tulaga atoa i lalo. 

Ae mo le Palemia o Tuilaepa Sailele Malielegaoi, o ia o se tagata e faigata ona faamalieina. E foliga mai e peiseai e ui lava i lea paoa atoatoa o loo ona faalālā mai, ae o loo faananau lava o ia mo nisi mea se tele e sili atu.

Na ia tusia: Ae ui o lea-mai lea taimi i lea taimi, sa i ai lava ni solitulafono matuiā e uiga i faavae tau tusitala, ma ua manino mai le le popona o isi nusipepa mo lipoti amiotonu ma le paleni lelei.”Ona fai lea o lana tusi e uiga i taumafaiga a lana faigamalo e “pulea faale-tulafono nusipepa i totonu o Samoa.

“Mo le tele o tausaga e o’o mai i le taimi nei, ua leva ona una’ia e le Malo le alamanuia tau nusipepa a le atunuu ina ia faavaeina se faalapotopotoga na te pulea-e fo’ia ai mataupu tau faiga faavae tau tusitala ma ona tulaga aloa’ia.”Ma ina ua aulia le “tusaga talu ai, na pasia e le Palemene le Tulafono Tau le Fono a Nusipepa-e faafoe ai lenei mana’oga ina ia siitia le tulaga ma ia mautinoa ai-o loo tausisia e i latou e faia nusipea a latou lava faiga faavae ma faiga masani e sili ona lelei.

 “E ui lava ina e le’i faavaeina, ae taua ona matauina e faapea o le Fono a Tusitala o le a faalagolago tele i le Faalapotopotoga a Tusitala o Samoa (JAWS), ona o le Tulafono lava ia na faavaeina atoatoa e ala i feutanaiga ma tagata fai nusipepa o le atunuu, ma o loo faavae i luga o faiga faavae taualoa a le faalapotopotoga.”O le itu na te le’i faailoa maia e faapea ua uma ona pulea e le malo le JAWS, ma e mafai ona ia faagaoioia e pei lava ona ia faia i nisi o matagaluega a le malo, talu ai ona ua leai se ‘auvae o le JAWS i le taimi nei. 

O le itu lea e tau faailoa atu e faapea o nusipepa tua-o le ta’ifau leoleo lea e tusa ma le muagagana-a le malo mo le manuia o tagata, ona soso’o ai lea ma le mataupu e faapea i le faagasologa atoa o le lalolagi temokalasi i aso nei-o lea matafaioi e matua faaaloalogia, puipuia ma una’ia. Ia manatua foi, a tatou talanoa loa i tulafono, matou te talitonu ua lava ma totoe tulafono ua i ai i  le taimi nei e faatonutonu ai nusipepa a Samoa, ina ia faapea ai o nisi lava tulafono o le a matua leai lava se aoga. 

Mo se faata’ita’iga, e ese ai mai tulafono o le tau faaleaga lea ua leva o i ai, loo i ai foi le Tulafono o e Lomia ma Faasalauina 1992, lea o loo manaomia ai i latou lomia nusipepa ma faatonu ina ia faaalia a latou puna o faamatalaga i ta’ita’i o le malo, ia e faapea ua faaleagaina ai i latou. E ui lava ia faapea foi tulafono a isi atunuu; o lenei tulafono e ese ai lea ona o le pule e faailoa atu ai le puna o faamatalaga e le faia e se faamasino, ae fai e le tagata talosaga lava ia, ma e tatau ona usita’ia.

Ma ona soso’o ai lea ma se tulafono a Peretania ta’u le solitulafono o le tau faaleaga..Ua leva ona ia Samoa ma isi lava kolone o Peretania i le faagasologa o taimi faa-kolone. E le’i faaaogaina lava e soo se atunuu o le Taupulega e aofia ai Niu Sila ma Ausetalia. Ae ui o lea, i taimi faai’u o le ivasefulu, sa faaaoga e le Palemia ua tuumalo o Tofilau Eti Alesana, e faasaga i le faatonu o le Samoa Observer, mo le faatagaina o se tusi i le faatonu na ia maua sa le tatau ona lomia faasalalau. Ma e ese ai mai se tagi tau solitulafono, o le solitulafono o le tau faalelaga sana tauaveina se taimi umi e matua tele e nofo ai i le falepuipui mo le ono masina. Ae ui o lea- o lea mataupu se le mafai ona faaauauina ina ua tuumalo le Palemia.

Ae poo le a lava, matou te matua faafetaia le Palemia o Tuilaepa, mo mea uma na ia faia mo Samoa i letele o tausaga. Matou te iloa o lana galuega o se galuega fita, ae o lona alofa i lona atunuu sa faamalosi ai pea, ma e leai so matou masalo e faapea o lona talatuu o le a tumau pea. Ae mo le asŏ, o la matou tatalo e fapea o ia faafitauli uma o loo tauivi pea ona o lo tatou finau ina ia fausia se Samoa e sili ona lelei mo i latou ia e le’i taunuu mai, ma o le a vave ona avea ma mea o le tuana’i, ia le toe vaaia lava..Talosia ia mapu atu Jeanine Tuivaiko ua maliu i le oliolisaga o le filemu.

Ia outou maua Samoa se Aso Sa to’afilemu ma ia faamanuia atu le Atua!

By Faaliliu e Seagaitumua Tupuola 26 June 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>