O LE AFIOAGA O TI’AVEA

By Fuimaono Na'oia Fasavalu Touli F. Tupua - Suaga a le Vaatele 26 June 2016, 12:00AM

E tusa ai ma su’esu’ega na fai mo le Tusi o le Suaga a le Vaatele-fai mai o Ti’avea- o se tasi lea o nuu na matua masofasofa i le Afā o Ofa i le 1990. O le mafatia tele o lea nuu i le afā-na mafua ai ona se’e se vaega tele  o le nuu i uta-se’ia vagana ai ni nai aiga se to’alima-sa i ai pea i Ti’avea-tai.

O le itu i sisifo  o loo i ai se faga e igoa o ‘Alega’ ma ni matafaga mananaia ma le tele o vaitafe-o loo tafe ai. O tala atu o Alega i le aga’i i Uafato- e i ai le Faga e igoa o ‘Lapelape’-lea e fai mai talatuu a le nuu-sa i ai se nuu i aso ua mavae-sa aliita’i i le tagata e suafa ia ‘Galumaleava’.

O lenei vaega-eleele atoa-e paepae solo ai tuugamau -e peiseai o loo i ai se tagata o loo ona tausia ma teuteuina lelei i aso uma. O loo vaaia ai fo’i le tele o tulagā-fale o le nu’u tuai. Sa matou fuaina se tasi o tuugamau o loo i ai-ma iloa ai-o lona umi- e –i le va o le 12 i le 15 futu.

O lenei tuugamau-e puipui faataamilo lelei i ma’a vaitafe lapopo’a-a’o le fanua loto atoa-e tanu i le ma’a vaitafe nini’i- e peisea’i e ‘i’ila. E leai se lau-laau poo se otaota e taatia i luga o le tuugamau lenei-e ui lava ina ufitia lenei oga-eleele atoa e le vaomatua.

O isi tuugamau i lea lava eleele-ua lepetia- talu ai le tele o la’au ua mafulifuli i le afā. E foliga mai la-o ai lava sa soifua i lenei laueleele i aso ua mavae-e leai se taimi e faapea ai-sa fia inu-ona o le tele o vaitafe toetoe lava- i tulimanu uma o lenei fanua.

O tuāfale-e a’ea’e malie i luga se’ia pa’ia le laugatasi lea e i ona tua atu-le eleele e igoa o “Tilo” lea e faapea sa i ai foi se tasi nuu anamua. Poo le 60 futu mai Lapelape i le moana-o le motu lea e igoa o le “Motu o Pe’a”-talu ai le tele o pe’a e nonofo ai.

E le o se motu tele- ae mafai ona faatusa lona tele i le motu o Nuulopa i Manono. O le motu atoa- o le papa i’ila uliuli -ma e lilo atoa i le lanu-lau’ava o laau tetele o loo ola ai. O le itu i gatai o le motu-o le moana loloto-a’o le itu i uta- o le aloalo lea e mafai ona ui atu ai tagata i le motu pe a pe le Tai.

O le ola tetele o la’au i le motu- e pogai ai ona aofaga i ai pe’a. O le aso atoa e nonofo ai pe’a i le motu-ae a o’o i le po-ona felelei lea i uta e ‘a’ai i fuga o la’au.E faitau afe ma afe pe’a i lea nofoaga-ae filo ai lava le Pe’a pa’epa’e e tasi-lea fai mai le nuu-e alu i Toga ma toe sau.

O le pe’a lenei -fai mai tagata Toga a vaaia loa i Tonga-o lona uiga-o le a tuumalo se tasi o le Aiga-Tupu. O le eleele e igoa o Tilo e pei ona mua’i ta’ua-fai mai le mau-o se nuu anamua lea ua leva ona tuua e tagata sa nonofo ai.

E leai foi ni suafa matai o Tilo o loo faamanatuina i Ti’avea i aso nei- talu ai- le taofi e faapea- na o uma lava tagata o le nuu o Tilo i Manu’a i aso ua mavae. O le pine o lenei taofi-o loo i ai nei i le totonugalemu o le a’ai i Ti’avea-tai- se Tia tele e faapea- o le Tia o le Tuimanu’a.

Sa faaalia foi e le nuu o loo tausisia pea le faiā a Ti’avea ma Manu’a-talu ai le talitonuga o le nuu-e ui lava ina mamao Manu’a-ae faafesaga’i tonu lava ma lo latou nuu i tai. O Ti’avea foi lenei-fai mai le Tala- sa nofo ai Tuiatua I’amafana i le mea e igoa o Si’ulagi.

E nofo ai le Alii i taimi uma- ma seu lupe. O le taimi lea a’o nofo ai Tuiatua I’amafana-na tau ane ai Tafua ma Fuataga ma faae’e ia te ia le suafa o le “Tuiatua.” Fai mai e na o le to’atasi lava le tagata mai Lufilufi sa auai i lea sauniga-ua na o Tusa lava, ma o ia lea faatasi ai ma Tafua ma Fuataga-na latou faae’eina atu le Ao o le Tuiatua ia I’amafana. 

By Fuimaono Na'oia Fasavalu Touli F. Tupua - Suaga a le Vaatele 26 June 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>