O LE TALATU’U O APOLIMA

24 August 2016, 12:00AM

O le mamao o Apolima mai Manono e fa maila- ma o ia motu uma-sa ta’uta’ua tele i le Tala Faasolopito o Samoa. Mai le amataga-e le gata o se afioaga-ae sa avea foi ma ‘olo mo tagata soifua o le motu lava ia. O le umi o le motu e le sili atu i le maila e tasi -ae o lona lautele pe tusa lea ma le tolu-kuata maila. O se motu e afua mai le moana ma e si’omia e aupa o le papa i’ila e tusa ma le afe futu le maualuga. 

E tasi pe lava le ala e ui ai i le motu, o se ava itiiti lea e faasaga i matῡ- e mafai ona ofi ai se va’a i uta pe a lagi lelei.E faigata ona afea le motu pe a loulouā aso se’ia vagana ai o loo faatautaia se faiga-malaga e se auva’a o le motu lava ia. O se vaaiga matagofie le taunuu i uta ae o loo tutula’i mai tagata uma o le motu e faafeiloa’i se faigamalaga. 

E toe vaaia foi ia tagata uma o le motu pe a o ane e faamavae ma faa-tofā i se malaga o le a toe tuua le motu. O loo ta’ua so’o le motu o Apolima i tauiviga a Samoa mo lona Malo Tuto’atasi mai le Malo o Niu Sila. O le mau a Samoa e pei ona ta’ua ai-na afua mai le 1926-1929. I totonu o ia tausaga e tolu-sa talimalo ai lenei motu i le to’atele o ta’ita’i o Samoa-sa faa-aunuua ai-aemaise ai o va’a o le Mau- e malaga mai Savaii i ia ona po. E masani ona afea faalilolilo Apolima e va’a mai Savaii e mapu i ai-ona toe faaauau ai lea i Upolu i le taeao e soso’o ai.

Ina ua vevela le Mau i taimi faai’u o le 1926-sa faa-aunuua faatasi Mataafa Mulinuu I ma lona atalii o Faitala (lea na suafa talu ai nei ia Tupuola o Lotofaga-faatasi ai ma Afamasaga Lagolago ma lona atalii- i Apolima-e le Malo o Niu Sila-ina ia faavaivaia ai le Mau a Samoa. O le mau faamaonia a Tupuola Faitala o Lotofaga-na ave latou i Apolima e le Vaa-afi o le Malo e igoa o le “Tatoo”-faatasi ai ma le Ta’ita’i Leoleo o Kirisipi. E malie le tala fai mai e le’i mana’o Niu Sila e ave le latou faatafeaga i se vaa. Sa mana’o le Malo o NIu Sila e ui atu le tafeaga i uta-peita’i sa iite Niu Sila-e ono tupu se faalavelave e le gata i Lepea a’o Fasitoo-tai foi-talu ai Faumuina ma Afamasaga. 

O lea na ave ai loa le tafeaga i le va’a. O le tasi aso na taunuu ai i Apolima fautasi e fa-o le asiga a Lotofaga-ma o vaa ia na toe fo’i mai ai Tupuola Faitala, ae nonofo ai pea Mataafa ma Afamasaga. 

O totonuga-lemu o le motu o loo i ai se vaitafe itiiti lea e faapea lona talatuu na gaoi atu e le Sau’ai Apolima i aso ua mavae. E ta’uta’ua Apolima i le talo o loo ola ai ona o lona lelei i le faausi. Sa tele le tulaga faa-tama’ia o le motu o Apolima i afā tetele ua mavae. Sa tele ma leai ni fale e mau ai tagata o le motu.

Sa faaleagaina le falea’oga ma se falema’i-ma sa leai foi se telefoni mo fesootaiga. Sa vaaia i le taimi o suesuega a lenei Tusi le toatele o nai tamaiti ua tu’ua aiga moni ina ia mafai ona aoaoina i a’oga o loo i isi nofoaga. O le itu i sisifo o le motu i luga o le tuāpapa-o loo tu ai le Moli o le Ava-lea e ‘emo’emo faalau-soso’o i le po-ma sa vaaia ai le fausia o ni fasitepu i le ala i le mea o i ai lea molī. 

O se vaaiga matagofie le maimoa mai i Upolu i le itu i sasa’e ma Savaii i le itu i sisifo.

TOAMUA- O loo ta’oto i le itu i sisifo o lenei alalafaga e lata i le alatele o le Malo- se Paepaema’a tele ua faaigoaina o le “Tiama’a.” O se paepae-ma’a tele ma le mata’utia. 

O lona lautele e fasefulu futu, onosefulu futu le umi-ae sefulu futu le maualuga. O le itu e faanoanoa ai-e leai se talatuu na tuuina mai e uiga i le pogai o lea paepae-ma’a tele. 

O le taofi la o le tusitala-atonu o le nofoaga lea o le Toa o Moagutuuli lea fai mai talatuu o le ulua’i Toa lea na filifilia e Malietoa. Fai mai ina ua finagalo Malietoa e filifili mai ni Toa mo ana ‘autau-na finagalo ia faa-savali ia Samoa atoa lana fa’i. O ai lava na te fa’ia lea fa’i-o le a avea ma toa o ana ‘autau. 

Ina ua o’o mai le faa-savaliga o le fa’i a Malietoa i Toamua, o le tagata lenei o Moagutuuli le tagata muamua- na ia fa’ia le fa’i. Sa avea o ia ma Toa a Malietoa. Fai mai isi talatuu o le Tiama’a lenei-o le Afioaga o Letelesa-le alo o Faumuina o Lepea-lea fai mai talatuu-na ave ola e agaga leaga-ma o loo ia puipuia meatotino a lona tama-mai tagata faatautala. 

24 August 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>