O le Faiva

21 February 2016, 12:00AM

Tusia: So’oalo Matania Samoa

 

O le iva o ou tausaga sa o ai le matou aiga i le nuu lea o Samata-i-uta i Savaii ma nonofo ai i nai tausaga. O le nuu lea e tu i luga o eleele maualuga lea e ta’u e tagata o mato. Pe tusa e tolusefulu mita le maualuga ma ii le sami. Ma o le tele lava o nuu i le itu lea i sisifo o Savaii, mai Foalalo e oo i Fagafau, e tu nuu i luga o mato. E te tilotilo mai luga o le mato i le sami loloto. A malu ma to’a le tai, e te iloa ifo lava le tele o i’a, e pei o malie, laumei, manua ma tafola. O le taimi foi o le palolo, e vaaia tafola tetele o faalepa ma feula pisipisi solo a latou sami. E masani foi tagata ona tia’i i lalo o le mato mea ua mamate, e epi o taifau lavevea i taavale ma meaituaolo ua leaga.

E faia leea faiga ona e faigofie, e le tau eliina se lua e tanu ai, e palasi loa i le sami, o ane loa malie ua faaaoga. Sa ou vaai foi o fai lea faiga e le tama o Samu, ina ua lavea si ana taifau o Bingo i le pasi a le tamaloa o Vaoga mai Neiafu. O le isi tulaga e ese ai nei nofoaga, ona e leai se aloalo e fai ai faiva pei ona masani ai isi nuu o Samoa. O faiva lava e masani ai nei nuu o le, alo atu, tiu malie ma le se’i savane. O faiva uma lava nei e fai i tuaau ma sami loloto.

E iloa gofie lava ua maua se ia sa i se faiva, ua ili mai le pu a le au tiu malie, ona o foi lea o tagata e matamata i se i’a ua maua. Ou te faalogo pea it ala o le tamaloa tautai o Loto. Fai mai sa alo atu, ae alu ane le malie i le vaa. Ona fai loa lea i sona alo e pena le atu, sei faatoto le sami e faalata ane le malie. E faapea le tala, sa tatala loa le ie o Loto e fai ai le sele, ae sele telenoa le malie. Ua fai ma tala tau sua a tagata, “o le fefe o le malie i lona telenoa  ua maua ai”.

E tasi lava le nofoaga e mafai ona o ai vaa e alo atu ma tiu malie, o le nofoaga lea e i lalo o le nuu o Samata i tai, lea e iai le vai e ta’u o Vaipuese. E faigata le auala e alu i lalo i lea nofoaga, ae mafai lava e le toatele o tagata ona uia. O Vaipuese, e teu uma ai lava le fua o vaa alo a nuu nei o Samata i uta, Samata i tai ma Fagafau. O le ava i Vaipuese e faigata lava pe a sousou le sami, e tele lava ina faalepa vaa alo i tua atu o le ava, ae sei talitali se malu ona faaofi mai lea i uta. Afai lava e le vave maua se malu, e faalepa ai lava le fua mo se taimi umi. O le ava pe tusa le umi i le agai i tai, i le faselau mita o papa sosolo i itu uma e lua. Ao o le ogatotonu o papa sosolo nei, pe tusa e limasefulu mita le lautele, o le ala loto lea e fafati mai ai galu. O si vaiti la lea, e faasaosao mai ai vaa i uta. O le tele o tautai, ua masani lava, e faalepa le fua ae maitau aga a galu. Ona eeli mai lea o le foe pea maua se masele. 

Ona o le faigata ona taifaaofi mai o vaa i uta, o le ala lea e ave ai le faataua a tautai i le galuega a tagata siivaa. E taunuu loa le vaa alo, malele loa i luga le vaa faatasi ma le alo o iluga o le vaa. Aua a tuai, e toe sau se isi galu ma malepe ai le vaa, ma afaina ai foi le au faifaiva. O tu masani a tautai o ia nuu, pe tusa lava e tasi se i’a e maua i se faiva o le aso atoa, e ave lava le i’a lea e tasi ma le au siivaa. 

O Samata i uta o loo iai foi ala e alu a ii lalo o le mato, e pei o le ala lea e oso atu i Ututele, ae le mafai ona sao ai se vaa. O loo iai foi isi ala i lalo, e pei o le ala lea e oso atu i le mea o iai le ana peapea, ae faigata foi lea ala mo le toatele o tagata. Ae o le ala out e alu ese lava ma le nuu, out e le alu ai lava. O le ala o le fuao, ua fetaui lava lea igoa, aua e pei ua nao manulele lava e uia. Out e lilia pea ou tilotilo iai, aua a sese sau tu, poo sau pipii e le mau, ona e pau loa lea i lalo o le mato.

E le gata i le faigata ona uia le ala o le fuao, ao lalo tonu lava o le nuu lea e taunuu iai. Afai e te tu mai luga o le mato ma e tilotilo ma ii lalo i le sami mo sina itula. E mautinoa lava lou vaai i malie i le na itula. Aua o i tonu lava e tele ina ti’ai mai ai mea mai luga, ae maise manu ua mamate. E iloa foi e i’a sue mea e masani ona maua ai a latou meaai. Tusa lava sou fia kilikiti nau a, ou te le fia alu i le ala o le fuao, ma feausi i mea e tele ai malie e aumai se polo kilikiti. Ae ai lava o tagata u masani ai lava, e pei lava o le mea fua le alu i lalo ma feausi e aumai le polo kilikiti. O le tama o Natu out e vaai e uia soo le ala lea. E tiga lava ona vaai atu Natu o loo feoai ane malie, a e feausi atu lava aumai le polo kilikiti, e pei lava e leai se mea o iai. O le taimi muamua lava sa ou oso i le tama o Natu, ma sa ou fesili iai pe aisea e le fefe ai. Ae faimai lana tala ma ata “sole pe ete alu i le masina ma e toe foi mai, afai o lou iuga o i le sami, o loo fealuai lava le i’a feai na te iloaina lou igoa”. Ae ua le na o lau uo o o Natu e manatu faapea. O le tele lava o latou oute talanoa i ai, e faapea foi o latou maantu ma lagona e uiga i le sami. Ia tailo, masalo o le siosiomaga e ola mai ai le tagata e afua ai lagona ma manatu faapea. 

O Natu ma le tama o Enoka, e pei o tamaiti ia maotu te faifaimea faatasi i le aoga, ona matou te tupulaga ma vasega faatasi. O au uo nei, sa umo o se taimi ou tau maitauina o la uiga, ona e ese lava. E ese foi igoa e valaau ai e leisi le tasi. Ma o le taimi muamau lava na ou faataitai ai ona valaau ia igoa, na matou misa ai. O Natu, e masani ona valaau Enoka ia Lotu. Ao Enoka, e masani ona valaua Natu ia Lave. O igoa nei, e pei ona igoa faaulaula.

Ae ua na o laua lava e faaogaina ia igoa. E leai lava se tamaititi e valaau se tasi o i laua i igoa faaulaula ia e aunoa ma se fusuaga e tupu mai ai. O le tala na ou iloa mulimuli e faapea. O Lotu o le igoa e mafua ona masani lava ona ta’agulu leotele le tuaa o Enoka ao fai le lotu. Ae o le uiga o le igoa Lave, poo faalavelave, ona o le tuaa o Natu o se tautai iloga o le nu. Ua fai ma ana masani ona fa’amalie i le au siivaa, “o le a le maua atu se inati i le faiva, o loo fai le faalavelave o le nei aiga”. Faatoa mafai lava ona ou valaauina i laua nei igoa faaulaula e aunoa ma se fusuaga, ina u amatou o e fai le faiva o le se’i savane. Masalo sa manatu i laua, o le ala lea e iloa ai, o au o se tagata e fetaui ona matou mafuta pea. E faatoa avea ai foi lea o au, o se tagata e mafana la matou faiga uo. 

O le faiva lea o le se’i savane, e fai pea pe eleele ma malu lelei le tai. E alu le tagata e sau i le vaa alo mai Vaipuese, pe tusa e lua kilomita le mamao mai Samata-i-uta. O le vaa lea, e tuu uma lava iai maunu ma i’a e maua. Aua e ono osofai e se i’a tele se tasi, pe a le avea i le vaa i’a ua maua. O tagata uma o le au faiva e feausi mai lava i Ututele, ae a’e le faiva i Vaipuese. E ave le matafagota ma le afa siloloi a le tagata, ua uma ona iai se pulu. E te faaopeopoea lava i le sami loloto ma tuutuu i lalo lau afa, e pei lava o la e te faia le faiva pulu i le vaafagota. O le eseesega, o loo e faaopeopea i le sami loloto ma fai le pulu. A maua se i’a, valaau i le vaa e sau mo le i’a,  ma e aumai ai foi sau maunu fou. E le o ogasami uma foi e fai ai le se’i, o le tele o ogasami, e te le iloa atu lalo, tusa lava pe fail au mata fagota. Ua na o ogasami lava e papau, pe lima i le sefululima mita le loloto, e fai ai le se’i. O ogasami la faapena, e faaopeopea uma ai le au se’i, ae fai le faiva. Ua masani foi le au matutua, i le sueina o ogasami papau e fai ai le faiva. O le tulafaono taua lava o le se’i savane, “aua lava le noanoaina lau afa i se vaega o lou tino”, e tatau lava ona sauna mai se fasi laau e taai ai le afa, ona e feausi lea ma ave la fasi laau. Aua a se’i mai lau savane, e te vaai atu lava o tuli mai e i’a tetele.

A maua la e se i’a tele lau savane o tau toso mai. E toso oe i lalo e le i’a tele, aua o lena ete faaopeopea. A a’i foi e se i’a tele lau matau, tia’i le matau. Sa umi lava se taimi o tauanau pea au matou te o i le faiva, ae ou te fefe. I le tasi aso, sa matou o uma ai e tapena le au faiva toatele i Ututele, le ogasami lea e amata atu ai le faiva. Ua faafuasei ona tulei au e Natu i le sami i le mea e sauna ai le feausiga a le au faiva. Ua le mafai nei ona ou toe a’e mai i luga, ona ou alu loa lea i le faiva. Pau lava le fautuaga a le taulealea matua o Esau ia te au ina ua matou o “aua ete soona gaoioi fua, sefe lou malosi e mamao le mea, tapilipili lemu lava ou vae e te le magoto ai i lalo. Ia e faata’ita’i mea la e fai e isi tama, ae aua nei fai oe ma faalavelave, aua e fasi tele oe e le au faiva, ma e le toe aumaia lava oe i se isi faiva”. E feausi malie lava le aufaiva ma talatalanoa, seia taunuu i le nofoaga muamua e fai ai le se’i.

Na muamau lava a’i le savave a le toeaina o Toai ma valaau lao i le vaa e alu atu. E leai se taimi e malolo ai le tau vaa, e taamilomilo solo e aumai i’a ua maua ma ave maunu a le au faiva. Na iu lava ia te au lou fefe i le mea lea ou te iai, ae ua ou manao loa e aumai sau afa ua ou fia faia le faiva. Na sau lau uo o Natu ma aumai ana mea fagota oute fa’ataitai ai, ma sa maua foi au savane i lea aso. O le mea ua ou maitauina, o le tele o i’a tetele, e feoai lava latou i lalo, e le ano mai lava ia matou lea feoai atu i luga. E oo foi la i malie, e o ma ii luga, ae ta’amilomilo mamao ma matou. Sa ou fai atu ia Natu pe aisea e le o mai ai i’a tetele lea out e iloa atu? Ae faimai lana tala “e o lava i’a e sue a latou meaai, latou te iloaina e le o tatou ni a latou meaai”. Masalo o le ala lea e manatu faapea ai le toatele o i latou e uiga i le sami. 

Pe oni nai masina talu ona uma le tasi faiva sei savae sa ou alu ai, ae faasala loa e le nuu le toeaina o Iese i le sefulu aumatua. Fai mai ua nofo ma fana lana solofanua ua le leaga le vae, ae tulei i lalo o le mato. Na te lei iloaina, o loo fai ane le faiva sei savane a taulelea i lalo. Fai mai Natu sa alu a ii le faiva lea. “O le taimi muamua lea ua ou iloaina ai ua sui aga a i’a feai nei. Ua lalata mai i taimi uma, ma taamilomilo solo i le matou au faiva. Sa vave lava ona matou a’e mai i uta”. Sa ou faamanatu iai lana tala sa fai mai muamua. Ae sa ata ma fai mai “E leai, e le tatau ona fa’amataa’i ina i’a feai, aua e sasau mai, ma manao ai e a’i ma le au faiva”. Ou te lei toe alu ai lava i se faiva se’i savane talu lea aso. 

Ua fasefulu nei tausaga talu ona foi mai la maotu faiva se’i savane. O Enoka ua fai lona matai ma tautua lona aiga ma le nuu, ma e alu soo lava i faiva se’i savane a taulelea. Ua ou alu i Upolu ma ou nofo ai, ma asiasi mai i aiga i le tele o taimi. O Natu sa alu i Tutuila ma nofo a ii le tele o tausaga, alu foi i Amerika ma isi atunuu o le lalolagi. Oni nai tausaga talu ai, sa sau i Samoa i le maliu o lona tausoga. Ae alu a ii le faiva se’i savane ma maliu ai. E lei maua lona tino. E moni lava lana upu “pe ete alu i le masina ma e toe foi mai, afai i lou iuga oi i le sami, o loo fealuai lava le i’a fea’i n ate iloaina lou igoa”.

21 February 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>