Ia aua ne’i o tatou vavevave e faamasino Leoleo

By Mata'afa Keni Lesa 20 April 2016, 12:00AM

Tatou tilotilo lelei la i ai. O le tali a le Komesina o Leoleo e na o le lua parakalafa-i le lipoti a le Konesula o Sulufaiga e uiga i se faalavelave na aafia ai se tagata e le sala o tagata lautele i le maketi i Fugalei-e ono mafai ona faamatalaina i ni faiga se lua (silasila i le tala ua faa-ulutalaina “Ua tali mai le leoleo Taiulu” i le itulau i luma o le Samoa Observer ananafi).

O le itu muamua e faapea ua matua faalumaina le Komesina o Fuiavailili Egon Keil i le lipoti lea e leai ni ana upu se tele e mafai ona fai i ai-se’ia vagana ai le nofo i lalo ma lana vaega, toe mafaufau, toe faamaopoopo ma toe sui a latou faiga. 

O le isi faiga e tilotilo ai lea mataupu e faapea e le popole o ia i le manatu o le Komesina o Sulufaiga o Maiava Iulai Toma ma lona Ofisa ma o lea na ia se’i ai i fafo lea pea e maasani ona tatou vaai i ai.

O le igoa o lea pepa o le ‘faagalo, tatalo ma faamoemoe ia vave mou atu lea faalavelave faa-maneta mai o tatou mafaufau.’ I le lauiliuina o mea uma, matou te le faamalumalu ma e le tatau lava ona matou faamalumalu i le amio a Leoleo e pei ona faaalia e le lipoti.

E leai se tagata soifua amio lelei e tatau ona fai i ai sea faiga i totonu o Samoa poo se isi lava nofoaga e tusa ai ma lea mataupu. Ia manatua foi, o le tulaga tau le le mafai ona faatinoina galuega  i le tele o tulaga na faaalia e le lipoti e matua faate’i mafaufau lava. E ono mafai ona fasiotia ai se tasi. 

 O se mea tau faafefe ia te a’u pe a ‘ou mafaufau i le mea e ono tulai mai pe ana faapea e tali atu i ai Misa Situpe i se isi faiga e ese ai i lo le sisi’i i luga o ona lima i le ‘ea. Faamata e mafai ona latou fanaina se tagata e leai sana sala i se tulaga faapea ina ia mafai ona silasila i ai tagata lautele o le atunuu? O se faiga fou lea mo Samoa?  

Ia manatua lelei e faapea e le o se faalavelave tau faafefe lea ua aafia ai Leoleo i se tulaga faasaua e pei ona tatou vaaia i se taimi e le’i mamao tele atu. O manatua le faalavelave i Toamua lea na fasi ai e Leoleo, ta-kiki ma faatautala i se sui o tagata lautele i le mu-tinitino o le La i luma ane o se falesa?

O le mea moni-o le faalavelave talu ai nei –o se faamaoniga lea o le leaga lea o le faatinoina o galuega a Leoleo ma le Komesina. O se mea faatiga lea, o se mea inosia ma o tagata uma na aafia ai i lea osofaiga-e aofia  ai le Minisita o le Kapeneta o ia lea na faatagaina-e tatau ona faatautau o latou ulu i le maasiasi.

I totonu o lana tali e lua parakalafa ananafi, fai mai le Komesina o Fuiavailili: Ua i Leoleo o Samoa le matua faaaloalo tele ma le faaeaea mo tulafono a Samoa ma e matua iloa lelei Aia Tatau Tau le Faavae a tagata uma taitoatasi.

O le a faaauau pea ona faatino e Leoleo a Samoa soo se mea e tatau ona fai e tusa ai ma le tulafono ina ia tausisia ai le saogalemua o lo tatou atunuu ma o tatou tagata.” 

Ia, e faigata ona talitonuina lea tulaga, a ‘ea? A tilotilo i le lipoti a le Komesina o Sulufaiga, e leai se tulaga faaaloalo e tusa ai ma le faiga na fai i lea alii. Faaeaea? Aia tatau tau le Faavae?

Masalo ua e faase’e a’u. Ma o le itu mulimuli, o le manatu e faapea o le a “faaauau pea ona fai e Leoleo soo se mea e tatau ona fai e tusa ai ma le tulafono e tausi ai le saogalemu o lo tatou atunuu ma o tatou tagata,” e tau faate’ite’i ma tau faamata’u. 

E saogalemu i tatou ona faapea o lona uiga- o lenei ituaiga o amio mai Leoleo o se mea lea o le a faaauau pea ona tatou vaai ai? O se amataga ‘ea lenei o se vaitau fou i totonu o le faamalosia o tulafono a Samoa?

Ina ia fai le amiotonu, e i ai aimi e manaomia ai se ituaiga o faiga ma e tatau ona tapenapena i ai Leoleo. O ia tulaga e aofia ai osofaiga o tagata solitulafono ia latou te gaosia fualaau faasaina.

O nei tagata o le a mulimuli ane ona latou maua ni fana malolosi ma isi lava ituaiga o auupega ma o le a le mafai ai ona faaaogaina le faavae o Samoa o le fefaaaloaloa’oi ma le talanoa lelei. 

Ae i le tele lava o mataupu i totonu o Samoa-e aofia ai lenei mataupu faapito- o tatou tagata e matua uiga ese i lo latou uiga lautele. O le pogai lea e faigofie ai ona malilie faatasi ma le Komesina o Sulufaiga e faapea ua matua se’e ese lava Leoleo mai le tulaga masani. 

Ae peitai-e tatau ‘ea ona tatou le fiafia i le Komesina ma lana aufaigaluega? E tatau ‘ea i lenei tulaga ona tulai mai ai se tulaga le fiafia o le atunuu atoa e faasaga i Leoleo  ma  se solo i le Ala i luga o le Samoa ma tauvalaau ina ia tau? E le tatau ‘ea ona i ai ni tagata Samoa e le o fiafia o loo talosagaina le amiotonu ma le faimea sa’o mo tagata uma mai le malo ma Leoleo?

E le tatau ‘ea ona tatou valaauina ni tagata e iloiloina lenei mataupu? Ioe. Atonu. Ae peitai, atonu e le talafeagai ai. I le taimi nei lava-matua manava i totonu, taofi lou le fiafia ma faalogo tasi mai ia i matou mo sina sekone.

O le tulaga o le le mafai ona faatino e tusa ai ma lenei “mataupu e faanoanoa ai” e pei ona faaalia e le Komesina o Sulufaiga na amata mai le Minisita o le Kapeneta lea na ia tuuina atu se mea e igoa o se “faamaoniga faa-Minisita-ae o loo manino lelei sa le tatau lava ona ia faia lea tulaga. 

Ia-ona soso ai lea ma le Komesina o loo malamalama i tulafono a le atunuu ma atonu e faapea foi faiga masani faale-aganuu- o lea foi ua toe aumai ina ia toe iloiloina.

Ia manatua o le matai ma le tulaga faa-fitafita e le o se mea ua leva? Ma o le mea moni e mafai e alii Leoleo e faapea sa latou tausisia lava faatonuga. Ua talafeagai lea.

Afai la e fesiligia so matou manatu, matou te talitonu e faapea afai matou te faailoa atu le tagata faaletonu moni lava e tusa ai ma lenei tulaga, e tatau ona matou tilotilo ma le toto’a. 

Afai o le mataupu o le le lava lea o le malamalama i tulafono a le atunuu ma le aganuu, o lona uiga e le na o le Komesina e tatau ona tuua’ia i lenei mataupu. O ai na tofia le Komesina o Leoleo i le taimi muamua?

O ai na tofia le Minisita o le Kapeneta? O lea la tulaga o le a tatou toe taliu ai i tua i le tali e lua parakalafa mai Leoleo.  .Matou te faapea atu o se mea faatiga lea. O se mea e le talafeagai. Ae peitai-e le o se mea e faate’ia ai tatou i sona vaega e tasi.

E le o se amio masani ‘ea lena o loo tatou vaaia mai o tatou taitai faa-polokiki i aso nei?  E le o se mea sa’o ona faapea o le amio a Leoleo ua matua atagia ai lea tagata o i o latou luga a’e? E le o le mea lava lenei e tasi o loo tatou vaaia mai o tatou ta’ita’i faa-polokiki pe a pa’ia mataupu e aafia ai le faaaoga sese o le paoa, tulaga ma amio sese e matua uiga ese? 

O le a la le pogai e tatau ai ona tatou faa-satauro le Komesina o Fuiavailili ma lana aufaigaluega ae o lea e faigofie lava ona outou ta’u maia lea lava mea e uiga i “faiga pi’opi’o,” le matua faaaogaina sese o le paoa, tulaga, meatotino a le malo ma taupulepulega leaga ia o loo faaauau pea e aunoa ma le faasalaina ai? 

O le manatu autu e faapenei-a lote loa tulaga masani, faiga tausisia ma mea moni i totonu o soo se mea o le olaga nei pe fetuutuuna’i i taimi uma, o le a leai loa se muta’aga  i le tulaga malifa ua i ai talu ai, ua avea ma mea taavilivili i lalo.

O le tulaga tonu lava lea o loo tatou vaaia i totonu o Samoa i aso nei. E le mafai ona tatou tuuese se faalavelave e tasi ona fai lea o se faaiuga. E tatau ona tatou tilotilo i le faiga masani, lona tulaga lelei ma mea faatauaina ia ua uma ona toe fetuuna’i e ala i le aloa’ia o faiga sese ma le amio leaga. O lena tulaga o le a tatou maua ai ni tali.

O le mea o loo tatou vaaia nei- e aofia ai lenei faalavelave lata mai nei e faasino i Leoleo-o le mea moni o se ata lafoia lea o se faiga ua leai se aoga. Ua leva ona uma ona toe fetuuna’i ma ua matua faaitiitia lava tulaga se’ia o’o e alu ai soo se mea.

Matou te faafetaia le Komesina o Sulufaiga ma lona Ofisa mo se galuega sa lelei ona faatino tau le tuufaatasia o se lipoti tusitusia e uiga i le latou suesuega. E ao foi ona faailoa atu e faapea o Maiava ma lona ofisa o se ‘ave lea o le faamoemoe mo Samoa.

Matou te una’ia i latou ina ia ‘aua nei fiu. Mai le vaai faa-nusipepa, matou te faafetaia faapito lo latou manino lelei ma lo latou naunau e faasoa mai a latou lipoti-e ese ai ma le toatele o isi lava lipoti e totogi i tupe a tagata totogi lafoga ia o loo tausi i se nofoaga e mamao, matua mamao lava mai tagata lautele.

Ae pei lava o le lipoti a le Pule ma Su’etusi Sili ma le lipoti a Alii Ofisa o le Palemene, o le a le aoga pe afai e leai se mea o faia i ai? 

A tatou toe fo’i la i Leoleo, afai la tou te manana’o ina ia noatia le Komesina ina ia mautali atu, e faapea la mataupu ia o loo aafia ai Minisita o le Kapeneta i ni matau e sili atu ona matuia i faiga tau faasese ae o lea lava e faataga ona sao mai ai? 

Tatou te le’i faatagaina ‘ea Sui Usufono o le Palemene e uosi solo i totonu o la tatou faalapotopotoga e fai ai le tulafono ma le iloa lelei ua latou matua soli pala le tulafono? Ia- o ai la lea o loo tatou taumafai e faavalea iinei? Mafaufau i ai. 

By Mata'afa Keni Lesa 20 April 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>