Te’ena e le Failautusi o Tupe manatu o le Tautua Samoa

19 December 2015, 12:00AM

Ua te’ena e le Failautusi o Tupe a le Malo, Lavea Tupa’imatuna Iulai Lavea, tu’uaiga a se tasi o Sui Faipule a le Itu-Agai - le Tautua Samoa o lo’o ia fesiligia ai le faatupeina o le tala faaopopo o le tupe 2015 e pei ona lomia e le lomiga a le nusipepa a le Samoa Observer 17 Tesema 2015.

I lea lomiga na faalia ai e le Sai Faipule o Afualo Dr. Wood Salele e faapea, o le tala faaopopo o le  tupe ua folasia nei i le palemene e $9.1 miliona tala, o le a faatupeina lea i tupe maua masani a le malo le $8.5 miliona.  Ae o le paleni e $477,00 tala ose tupe faasili lea e leai se vaega tupe e faatupe ai.

Peitai na saunoa Lavea ise pepa o faamatalaga,  o lenei manatu e vaivai ma e leai ni faavae.

 

Faalia ele Failautusi o Tupe;

“Ole $477,000 o loo fesiligia, o lo’o faatupeina lea i seleni faasao mai le Faaputuga Tupe ole Penisione mo Sui Faipule lea ua maea ona faatulafonoina ele Palemene.  E $400,000 afe tala o loo maua mai ile Tupe Faasao alea Faaputuga Tupe.

“Ole paleni e $77,000 oloo faatupeina i seleni faasili mai le Matagaluega o Tupe maua ale malo.

“O lona uiga e le manaomia se noogatupe e faatupe ai le vaega seleni oloo atugalu ai le alii faipule aua oloo gafatia lava e tupe faasao oloo maua ele malo le tupeina ole tala faaopopo ole tupe.”

Na avea foi lea avanoa e faasao ai e le Failautusi o Tupe ale malo faasalalauga le totogia oloo faia pea ele Vaega Faaupufai ale Tautua a Samoa e taufaasese ai le atunuu I tulaga o aitalafu mai noogatupe tetele oloo faatautaia ele malo.

 

Saunoa Lavea;

“Mole silafia ele atunuu o nei taofi e faapea ole a le mafai ele malo ona totogiina ana nogatupe o ni manatu taufaasese ma e leai mase sao.

“Ole mea moni lava, oloo lava le faasoa ale malo I tulaga tau seleni e mafua mai lea ile malosi o tupe faasao faapea ai ma le tatou GDP.

 “E faamaonia lea tulaga I faamaumauga ole Tala Autu ole Tupe 2015/2016 lea ua faataatia ai le $84.1 miliona tala e totogi ai aitalafu.

“Ole tatou tupe faamatuu poo le GDP e $1.9 piliona tala ma e na ole 4.4% olea vaega seleni oloo faaalu e totogi ai nogatupe ma aitalafu ale malo.

“Olona uiga e na ole 4 sene mai le tala e tasi ole GDP oloo faataatia e totogi ai noagatupe. 

“Ose tasi foi o tulaga e tatau ona silafia ele atunuu o nogatupe uma ale malo oloo faatautaia lea I lalo o taiala mai maliega oloo maua ai se faamama avega e ala ile pau ole tului e amata ile leai ose tului poo le interest e o’o atu ile 2%.

“E lagona lava le faanoanoa ona e leo silasila ifo le vaega faaupufai ale Tautua Samoa ile sao o nei nogatupe lea oloo faatupeina ale mau atinae eseese ua aeae ai le atunuu lautele.

“O nogatupe ale malo ua mafai ai ona fausia faleaoga, auala tetele, auala galue, falemai, uafu ma taulaga, faalelei o le eletise, suavai taumfa ae maise ai faamama avega mo le vasega o fai faatoaga ma tautai ma le anoano o famanuaiga ua sape ai le atunuu lautele.

“O faamanuiga oloo maua ele atunuu ona o galuega nei ua tino mai e leo tele atu i faasalalauga le totogia ma le faatauvaa oloo upugia ai ele ituagai le malo.

“Mo le silafia foi, oloo faatautai uma le faagasoloina o tupe faaalu ma tupe ale tatou malo I faavae ma fuafuaga mamao e siitia ai le tama o aiga ona o aafiaga ole tatou atunuu mai le tulaga faaletonu ole tama o aiga ole lalolagi ile tausaga e 2008 ae maise ai foi le pagatia ole atunuu ile tsunami ile tausaga e 2009.

“Ole feau taua la o nei nogatupe lea e togitogi ile tele o tausaga ose vaaiga mamao lea ale malo e fofo ai faafitauli oloo tulai mai pea ma luitauina ai le anavatau ale malo mo Samoa ina ia maua se soifuaga lelei ma le maumaututu.”

19 December 2015, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>