O LE MAU A PULE-THE MAU MOVEMENT

17 August 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaaatasi e Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer

Na vaaia e Nelesoni i totonu o Niu Sila ma Samoa se tulaga le malamalama maoa’e e uiga ia Samoa.

E ui lava ina le mafai ona fesiligia le faavaeina o faiga faavae a Niu Sila i luga o se faamoemoega lelei mo le manuia ma le faagasolo i luma o Samoa i Sisifo ma ona tagata, ae sa leai se mana’o mo ni faamaoniga maumau-tutu ma se molimau faamaonia- e faapea o nisi o i latou ua faaseseina e se manatu sese  e matua tele-e uiga i le faavaeina o sea faiga faavae lautele o tagata Samoa lea sa tatau ona una’ia malosi; ma le faanatinati -e le talafeagai ai tau le faatinoina o suiga ua faaalia manino sa le talafeagai ai -ma le manatu ua talia e tagata Samoa e avea ma o latou faamoemoega e talafeagai ai -e faapea o le toatele, ae le o i latou uma-e noatia i le vevesi ua loa ona latou faafeagai i totonu o le Teritori faa-Manitete.

Sa fuafua McKay-i le avea ma Failautusi o Mataupu Tau Samoa-lea sa nofo i Samoa i le faagasologa o le vaitaimi o le Mau-e tusa ai ma lona iloa tonu o le pogai mai o le Mau. O le Mau e sa’o ma sagatonu lona manatu i le pogai o lona tula’i mai-e avea ma finauga o le aoteatea-pe o ai o le a na faafoeina le atunuu-poo se faiga faa-paapa mai Niu Sila poo tagata lava latou.

O le Taimi ma nisi o tulaga pagatia-faatasi ai ma se tulaga e le faigata-na maua ai le vaifofo.-o se faaiuga lea na aafia ai le tele o nuu ia sa le fiafia i ai.

O se mea poto pe a toe tilotilo i tua ma faapea- o aso ia o le tulai mai faa-polokiki o Samoa i Sisifo, lea na avea ai Mr. Nelson ma tagata autu mo i latou, ma e faapea i totonu o ia tulaga-o alii e pei o ia-o mea taua ia o le talafaasolopito.

Ana aunoa ma ia-o le finauga lea sa si’omia ai o ia, ma lona tulai mai-semanu e tuai mai. Semanu e sili atu ona mata’utia, mo soifua ia na maumau ai-a’o toesea o ia mai Samoa. Ana faapea lava e feiloa’i Nosworthy ma le Komiti muamua tau Sitiseni i le taimi na fai mai ai latou te feiloa’iga-ma faaalia sona naunau e feiloa’i ma tagata Samoa i le ‘afa o le ala-lea sa mulimuli ane ona ia faia-semanu e faigofie lava le tala ma puupuu.

O lea la ua i luga o tau’au o Lisatisone le tele o le avega tauave mo le mea na tupu- ma e tatau ona taatia tonu ai. O Aleni-i le tele o taimi talu mai lena taimi-na tuua’ia i le fuafuaina o se faiga e pu’e faamalosi ai tagata i le Aso Toana’i Pogisa. Ua le mafai ona ‘ou maua se faamatalaga molimau e lagolago ai e faapea o le talitonu i le tasi ala poo le isi, ae na taunuu lava o ia i totonu o se tulaga na mua’i faaleagaina ai lona ofisa- e Lisatisone.

O le faatautala o Lisatisone, le tele o lona le fiafia ia i latou e tete’e ia te ia- ma lona tulaga tau fitafita-lea na mafua ai ona ta’ita’i atu o ia e avea Samoa ma ‘olo o taua ma ona tagata e avea ma tagata o vaega-‘au, ma tuufaatasi i latou uma i totonu o se taumafataga mo faalavelave. O nisi o tagata lelei ua latou faailoa atu mea sese a Lisatisone-o lona soona alu i totonu o polokalame tau atiina a’e na ia faataatia.

O lea manatu na fulitua ai i se sese faatauvaa-o le sese o le mafaufau i le tele o mea na ia manao e fai, ma le mea moni e faapea o ana fuafuaga uma na fai- e ese ai ma le manatu o Samoa. O le itu i le faa-koloneina, faailoga tagata ma lana faavae e le talafeagai ai. Sa le mafai e Niu Sila-ona talia le manatu o Samoa- o se manatu lelei ma le talafeagai ai lea.O lo latou manatu na matua fete’ena’i ma le mitamita faavae o Samoa e tusa ai ma le atunuu ma lana aganuu.

Latou te le manaomia se faamaoniga faale-tulafono mo a latou mau e tatau ia i latou ona latou pulea lo latou lava lumana’i. E faigofie le talitonuga o Samoa o lo latou atunuu ma o soo se isi lava tagata o loo i ai-ua na o se malo, e faafeiloa’i pe leai.

Ma latou te toe tilotilo i tua i le 3,000 tausaga o lo latou faagasologa e avea ma molimau mautu e mafai ona latou vaaia i latou lava. I se itu e ese ai-o le vaai a Niu Sila ia Samoa-o se mea toetoe lea mai se taua. O le mea moni-ona pau o le tau na latou manumalo ai- o le Taua Tele. E le talafeaga tagata Samoa ma lea tulaga.

Ma o le tulaga mata’utia o le faailoga tagata faa-kolone sa faateteleina- e le tulaga e le lava i totonu o le amio a Niu Sila lava ia. A talia e se tasi faiga faa-kolone e avea ma mafaufauga tonu, ae ou te le talia-o le taunuuga e tatau i se tagata ona talia e faapea o nisi o malo ua i ai pepa faamaonia- e pulea ai isi tagata.

O ia tulaga o le a aofia ai se auaunaga poto ma le faatuatuaina-ma se filosofia manino e uiga i mea latou te manaomia ona ausia. I le faagasologa atoa o le 19 senituri, aemaise ai lava i lalo o le Palemia o Julius Vogel-sa matua naunau Niu Sila ina ia maua se teritori i totonu o le Pasefika.

Ae o le taimi lava na ia maua ai-sa le lava lona malamalama pe o le a le mea o le a fai i ai, faatasi ai ma le tele uiga ese o le faitau aofai o tagata Niu Sila-e le kea i ai.Sa tauivi Niu Sila mo lona tulaga iloga-ma sa le i totonu o se tulaga lelei e faafoe ai malo o tagata ia e matua talitonu o latou loto- poo ai tonu lava i latou.

Sa taofia pea Niu Sila i se sootaga ma le Malo o Peretania, ma sa na le mautinoa lona lava lumana’i i totonu o se lalolagi fetaua’i uiga ese ina ia avea ma malo na te aveina le isi atunuu faa-kolone. Sa faaalia e o latou taitai le le lava o lo latou iloa o le tala faasolopito e ala i le ta’ua-e avea ma faamaoniga.

O le poto masani o Niu Sila i le pulea o tagata Maori e avea ma faataitaiga mo tagata Polenesia o le a avea ma kolone. O le mea moni e faapea-o sootaga a Papalagi Niu Sila ma Maori-sa matua faaletonu lava.

O le iloa e Niu Sila ona pulea Maori-ua na o se fua faatatau lea o le faa-koloneina o tagata Polenesia. O le mea moni e faapea o faalapotopotoga a Papalagi ma Maori-sa matua faaletonu lava, ma o se fautuaga taua itiiti lea mo soo se mea. O le Vaega o le Leipa a Niu Sila na matua tete’e malosi i faiga faa-kolone, ae talu ai sa le avea lava Samoa ma faafitauli i tagata palota-o lea sa le mana’omia ai se mafaufauga faapitoa mo lea itu. E faapena foi le leai o se mea a le Malo na fai i lea tulaga 

17 August 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>