O LE MAFUAGA O LE IGOA O MANU SAMOA-Mai le Tusi o le “Suaga a le Vaatele”

14 August 2016, 12:00AM

O le ulugalii o Muamai ma Mulimai na malaga mai Fiti i aso ua mavae. Na taunuu le malaga i le Faasaleleaga i le nuu o Vaiafai -ma tali lelei ai e le Alii o Tagaloa Funefe’ai. Fai mai le tala-na o mai lea ulugalii ma aumai le la manulele i totonu o le Faga.

O le tolotolo i Vaiafai e igoa o Utufia-sa feiloa’i ai lea ulugalii ma Tagaloa Funefe’ai-a’o tu lona Malo i ia aso. Sa apatā lea manu ma sausau fia lele, ae fai atu Tagaloa-“aua ne’i tatalaina i fafo le lua manu-ne’i fasi mate e manu o Samoa-leaga o manu o Samoa-“e na ona laiti ae fe’ai.”

Ona maua ai lea o le upu-“Ua sausau fia lele le manu na i Utufiu.” E vaai atu le fafine o Mulimai-ua felelei mai manu o le inafo-ona nofo lea ma tatala i fafo le la manu-e aunoa ma le iloa e lana tane o Muamai. E le’i umi-ae vaai atu le ulugalii-ua fasi tele e manu o Samoa le la manu-ma ua mate ai lava.

Ona ita ai lea o Muamai i lona to’alua “se fesili ‘ea Mulimai ia Muamai.” O le pogai lea o le upu ua avea nei ma muāgagana-“Fesili Mulimai ia Muamai.” O iinei foi na maua ai le igoa “Manusamoa.”

Ina ua usu Punaoa i le afafine o Tagaloa Funefe’ai ma maua ai le tama ma le teine, o le tama lenei na faaigoa o “Manusamoa”-ae faaigoa le teine o “Tautiapagofie.” O Manusamoa, o le tagata soifua ae le o se manulele, ma o le “Toa Magumagu”-sa tupu a’e i totonu o Falealili.

O lona loto tele ma le toa-e le o se mea na maua pe na a’oa’oina mai se isi. O ia lava o le Toa i lona fanau mai, ma e tupuga mai ia Lealali-o se tasi o Toa iloga o Samoa. O le aiga foi o Lealali-o tagata totoa. E aoga tele pe afai tatou te mitamita i lona gafa faata’oto e faamaonia ai le moni o le mau-o “Manusamoa o le Toa o Falealili.”

Usu Lealali ia Malelegaaleto’elau le alo o Tuisafua faae’e le gafa o Tupa’imatuna, Tupa’ilelei ma Tapaisiva. Usu Tupa’imatuna ia Laufafaotoga faae’e le gafa o Taua, Utu, Legaaletuitoga ma Liliolelagi.

O Liliolelagi lenei e lua ana usuga i Falealili, ma o le ala lea na to ai lona fale i Satalo-ma maua ai le igoa o le itumalo o “Falealili” (Fale o Lili). O lana usuga muamua ia Fanuaalemoa le alo o Tuigate’i-lea e faasolo mai ai pea lea laina se’ia pa’i mai i le tama o Punaoa- lea na usu ia Taupifagalau le alo o Tagaloa Funefe’ai ona maua ai lea o le tama o Manusamoa ma le teine o Tautiapagofie.

Ona faasolo mai ai lea se’ia o’o mai ina maua Alalagafa ma le Nofo a Tulafale. O lona lua o usuga a Liliolelagi o le tamaitai Tafatafa na maua ai le teine o Sinalesoata. Usu Tuisamoa ia Sinalesoata ona maua lea o Sinalepuia’i ma le tama o Gege, lea sa avea foi ma Toa ta’uta’ua o Falealili-lea sa fefefe uma ai aitu o le Atu Samoa.

O le usuga foi lenei a Liliolelagi na tau ai lona gafa ia Fanene ma ona Alo ma faasolo atu ai lava i le Tama-a-Aiga o Tupua Fuiavailili-le atalii o Fuimaono i Salani. O Manusamoa lenei na aapa i ai Malietoa Tuilaepa ina ia alofa ma fesoasoani mai -se’i fasi ona fili.

O le talatuu e faapea-o le upu a Manusamoa na fai ia Malietoa-“a tusa ai ma lou finagalo-tau lava ina tusi lou a’ao i lou fili.” O le malaga atu o le Manusamoa i le taua e pei ona manaomia ai e Malietoa-na pogai ai le Mavaega lauiloa o loo ta’ua so’o e failauga.

O le mavaega lea na i le Falepunaoa a Manusamoa ma lona tuafafine o “Tautiapagofie”-“Sau ina alu-“O Manū ta te taumavae ai, o manū fo’i ta te toe feiloa’i ai.!” E faapea le tala-ina ua amata ona faasaga Manusamoa e fasi fili o le Alii, sa faate’ia Malietoa i le togi ane o lea vaega ma lea vaega o itutino o ona fili ta’ito’atasi, ma e leai se fili na totoe-ae na fasiotia uma lava.

O le Toa ma le Tautua –toto a Manusamoa-na malele ai le Malietoa-“Ua ta fia Falealili fua lava Manusamoa talu ai lou toa” Ina ua taumavae le Alii ma Manusamoa, na malele ai Malietoa e faapea-“O le a ono ia Falealili Aiga o le Malietoa.” E ui lava la ina faapea o Manusamoa o le suli o Lealali ma o le suli faa-Malietoa, ae o le mau maumaututū a Falealili, o iinei lava na faatoa faatino ai le “Ono o Aiga o Malietoa”- ia Falealili-ma ua na o Falealili foi o loo i ai le igoa “Manusamoa.”

O le faiā lea na toe saili atu ai e Malietoa Laupepa ma Lauaki i Falealili- i le taimi o le taua i le va o Malietoa Laupepa ma Malietoa Talavou lea sa fai i Apia. O le taua lea sa faaigoaina o le taua o le “Faitasiga o le Tuamasaga”-ma na fai tonu i le Aso Maliu.

Sa fulisia Samoa e lagolago Malietoa Talavou ma ana ‘autau sa i Mulinuu a’o Malietoa Laupepa ma ana ‘au-sa i le maota o Toomalatai i Matautu-tai. O le Tuamasaga sa ia Malietoa Laupepa ae faatu’iese Siumu.

Sa fai le ‘Olo i le Malae o Matagofie ma sa faaigoaina foi lenei taua-o le taua o le “Sinasina-a-Matu’u.” O e sa nofoia lea ‘olo o Lauaki Namulauulu ma se vaega o Safotulafai ma le Faasaleleaga. E o’o foi ia Tutuila sa ‘au ia Malietoa Laupepa. O le tala e tele aso sa si’omia ai ‘au a Malietoa Laupepa i Matautu ma Vaiala. (E faaaau pea)



14 August 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>