TALA FAASOLOPITO O SAMOA MAI LE AMATAGA

14 February 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Fasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer. 

 

Dr. HAROLD EDGEWORTH DAVIS M.D.: O le atalii o se Foma’i Peretania. Na fanau i San Francisco i le 1873, ma sa a’oa’oina i a’oga tua. O lona alu atu i le Harvard University na faau’u ai e avea ma foma’i fa’i-nifo  (with honours) i le 1807. Ona toe a’oga lea faa-Foma’i ma maua ai lona tikeri o le M.D. i le 1899.

A’o talavou lava o ia, na tonu ia te ia o le a alu e malaga e maua ai lona poto masani, ma o lea na mafua ai ona ia umia nisi o tulaga taua. Sa avea o ia ma Foma’i Tipitipi i le Emergency Hospital i San Francisco, ma avea foi ma Foma’i e galue toatasi mo le City and Country General Hospital o lea aai tele ma sa avea foi o ia ma Foma’i Tipitipi i luga o vaa o le Occidental Steamship Company ma le Pacific Mail Company. Sa na umia foi le tulaga o le Foma’i  e faia suesuega mo le Pacific Life Insurance Company.

E lua tausaga sa nofo ai Dr. Davis i Tahiti ma maua ai lona poto masani i le faagasologa o le afā tele ia Fepuari 1906. E le’i umi se taimi ae taunuu mai i Samoa, ae peitai ua lauiloa lona igoa i lona atumotu fou, lea o loo mana’omia ai pea lana auaunaga. 

Herr FRITZ MARQUART-O se tagatanuu o Siamani, na fanau i le 1862 ma sa aoaoina i totonu o Perelini. Ina ua mae’a lana a’oga, sa auai loa i le aufaigaluega a le Berliner Zeitung  ae sa vave ona fati i le galuega faa-tusitala o nusipepa, ma o Mati 1887 na taunuu mai ai i Samoa a’o pulea le atunuu e Malo e tolu. Na tofia Herr Marquant e avea ma failautusi o va’a  i le ofisa o le D.H.ma P.G., ae mulimuli ane malaga atu i Tongatabu e pulea le nofoaga o lafupovi ma solofanua a le kamupani i lea motu.

Ina ua tapunia lea nofoaga, sa malaga atu i Sini ma toe foi mai i Samoa. O Captain Brandeis sa avea ma Palemia i lena taimi, o ia na tofi Herr Marquardt e avea ma faia’oga o vaega’au a Tamasese. Ina ua pa le taua i le va o Tamasese ma Mataafa, sa maua e faapea o Peretania ma Amerika sa lagolagoina Mataafa, ae o Siamani sa lagolagoina Tamasese, ma mo le tolu masina, sa nonofo faatasi Captain Brandeis ma Herr Marquardt ma ‘autau a Tamasese ma tau faatasi.

I ia taimi o le vevesi, sa tuuina atu e Herr Marquardt faamatalaga uma, faatasi ma ona manatu e uiga i ia taua ma o loo faamaumauina i totonu o nisi o tala faasolopito e ese mai lenei tusitusiga. Ina ua mae’a ia vevesi, ma usuia le Fono i Perelini a Malo e tolu lea na afua mai ai le Fegaigaiga i Perelini, sa tula’i mai loa se vaitau fou o faiga-malo mo Samoa.

Na amata faamamaluina le Feagaiga i Perelini ia Iulai 1891, ma tofia ai loa Herr Marquardt e avea ma Pule Sili o Leoleo, o se tulaga lea na ia umia se’ia o’o lava i le 1895, ina ua malaga atu o ia ma se vaega tele o tagata Samoa i Europa e tusa ai ma ana ia lava fuafuaga, latou te femalagaa’i solo mai lea nofoaga i lea nofoaga mo le tolu tausaga.

E leai se tasi o i latou ia na maliu a’o faagasolo le latou maimoaga. O lona toe taliu mai i Samoa na ia tauaveina ai le pulea o le Vailima Estate, lea ua uma ona faatau e Herr Kunst mai e tausia le mavaega a Robert Louis Stevenson ua maliu. Ina ua toe tula’i mai nisi vevesi mulimuli ane ai, i le va o Mataafa ma le Tupu Talavou o Tanu, ma faatuina ai se malo faata’ita’i e Sui Konesula,  sa toe talosagaina Herr Marquardt  e toe avea ma Pule Sili o Leoleo.

Sa mulimuli ane ona tofia se Komisi  e fo’ia faafitauli i totonu o Samoa ina ia ‘aua ne’i toe tula’i mai. Sa vaevaeina atumotu, o isi vaega sa tuuina atu ia Siamani ma isi vaega ia Amerika e pei ona faaalia i isi lava tusitusiga, ma talu mai lena taimi, o le tala e uiga ia Samoa o se tala lea o le tulaga alualu i luma ma le manuia e lē motusia.

Ona o lea faatulagaga fou o mea uma, sa litaea malolo loa Her Marquardt ma to’afilemu lona soifuaga i lana esetete e lē mamao ese mai Apia.

14 February 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>