O le tulaga lē tutusa ua ‘ausia ni tulaga maualuga, e pei ona maua e le lipoti

13 August 2016, 12:00AM

“Ua fautuaina foi e le lipoti e faapea, o le Tulaga i le taimi nei mo le Atiina A’e o Samoa e le o talanoaina ai i se tulaga faapitoa mataupu tau galuega mo le autalavou. Matou te matua faamoemoe e faapea o le Fuafuaga fou o le a faaaogaina ai le faatulagaina ma le sailia o tupe maua a Aiga o le 2013/2014 ma le Suesueina o Tupe Alu ina ia lelei ai ona fo’ia mataupu tau galuega a tupulaga talavou” –Alii Ofisa Pule o le U.N.D.P. i Samoa, o Naoko Takasu. 

O se lipoti fou na tatala aloa’ia i le amataga o le vaiaso ua faamaonia ai e faapea ua faateleina le tulaga le tutusa ma ua na ‘ausia ni tulaga maoa’e i totonu o Samoa. 

O ia mea na maua-na fai i totonu o le Lipoti o Mea Faigata a Samoa ma le mativa: O se faa-vasegaina o Tupe Maua a Aiga 2013/14 ma le Su’esu’ega o Tupe Alu na tatala i le Aso Lua i Apia.  

O se tasi lea o lipoti e lua na tatala aloa’ia i le Fale o le Ofisa o Turisi a Samoa, sa faamaopoopoina e le Vaega o Fuainumera Faamaumauina a Samoa i se faiga galulue faatasi ma ni Sui Sooupu se lua o Malo Aufaatasi: F.A.O. ma le U.N.D.P. O le lipoti lona lua o le Suesuega Tau Faatoaga a Samoa 2015. 

I sana saunoaga i lea sauniga, na faafetaia e le Ofisa Pule i Samoa o le U.N.D.P.o Naoko Takasu le malo o Samoa e tusa ai ma lana faagasologa i luma uiga ese mo le ‘ausia o le atiina a’e o tagata e ui lava i le tele o lu’itau. 

 “E ui lava ina afaina Samoa i mea tutupu mata’utia e pei o le tsunami o le 2009 ma le Afā malosi o Eveni i le 2012, ae o le tulai mai o manaoga faavae o le  mativa na faaitiitia mai le 26.9% i le 2008 i le 18.8%  i le 2013 /2014,” o le faaaliga lea a le tamaitai. 

“Ae ui o lea, sa faailo mai e le lipoti e faapea o lea tulaga ua faatetele ma ua na ausia ni tulaga maualuga uiga ese, ma o le tulaga e lamatia ai ua faateleina.”

 “Na fautuaina foi e lea lipoti e faapea, o le Tulaga i le taimi nei mo le Atiina A’e o Samoa e le o talanoaina tonu ai mataupu tau galuega mo tupulaga talavou. Matou te matua faamoemoe  e faapea o le Fuafuaga fou o le a faaaogaina ai le vaevaeina ma le sailia o tupe maua a Aiga 2013/2014 ma Tupe Alu ina ia lelei ai ona tagofia mataupu tau galuega mo le autalavou.

 “I totonu o le vaega tau le faaaogaina o le faiga faavae o le lipoti, fai mai o tupe maua ma taumafaiga e maua ai galuega e fuafua mo le autalavou e ono mafai ona lelei mo le faaitiitia o le mativa, pe afai e tuufaatasi ma vaega e faavae i luga o fuafuaga autu, e pei o le faataua o itulagi o i ai faafitauli maoa’e tau le mativa (o lona uiga) i Upolu i Matu). 

 O Tamaitai ma tupulaga talavou ua faamaonia o ni vaega ia e sili ona afaina ai ona o le le lava o galuega e maua ai totogi i vaega taualoa ma totogi maulalo a le aufai-pisinisi.. O le Au Talavou lava ia ua matua sili ona afaina i totonu o le talafatai o Apia ma Upolu Matu Sisifo e tusa ai ma le lipoti. O se faataitaiga faigofie lenei o se faiga tonu e mafai ona matou faaaoga i ai mea na maua e le lipoti i totonu o a matou galuega.” 

O le a faaauau pea ona galue le U.N.D.P e fai paaga ma le malo, tagata lautele ma le aufaipisinisi ina ia fai ni avanoa ni avanoa mo se tuufaatasiga maoa’e tau tamaoaiga o vaega e sili ona aafia ai faapea ma le fesoasoani e faalelei punaoa o loo fuafua mo nuu i tua e fausia ai le tulaga lelei e tali atu ai i tulaga faigata o le suiga o le Tau. O le Minisita o Pisinisi a le Malo ma le Vaega o Fuainumera Faamaumauina, o Lautafi Fio Purcell sa auai i le tatalaina. 

Na ia ta’ua le taua o fuainumera faamaumauina e avea ma faavae mo mea e lua o le mata’ituina o le faagasologa ma le tuuina atu o faamatalaga molimau pe a manaomia mo le faaleleia o faiga faavae i totonu o se tauvaga tau le atiina a’e o le tamaoaiga a le lalolagi lea e taua ai le faafetgai ma lu’itau  o loo i totonu o le Ala S.A.M.O.A. ma Sini o le Faatumauina o Manu Lauti o Sini tau le Atiina A’e. (S.D.Gs).

O le S.A.M.O.A Pathway  o loo i ai se vaega taua i luga o Data ma Fuainumera Faamaumauina, ma faamatala faatuatuaina ma vaevaega lelei tau fuainumera ia e taua mo le sailia o le faagasologa i luma o SDGs. 

E faaopoopo atu i lea itu, o le Lipoti e uiga i le Suesuega o Faatoaga a Samoa na faatino e avea ma taunuuga o se faiga tau le galulue faatasi i le va o le Ofisa o Fuainumera Faamaumauina ma le Matagaluega o Faatoaga ma Faigafaiva ma Taumafa ma le Faalapotopotoga Tau Faatoaga a Malo Aufaatasi (F.A.O.). 

O lea pepa o loo tuina mai ai se tamaoaiga e tele o faamatalaga tau faatoaga e aoga tele i le atiina a’e o le vaega ma o se vaega lea o le fesootaiga a le malo ma le F.A.O.ma isi lava paaga ina ia fausia le tulaga faale-malo e ala i le aoina ma le faatulagaina o faamatalaga tau faatoaga. O Fuainumera Faamaumauina i le poloka autu lea o se fale lea e mafai ai e malo ona faatulaga faamatalaga molimau e faavae i luga o faiga faavae,” o le faaaliga lea a le Sui o le F.A.,O. o Gavin Wall i le faagasologa o ana upu amata. 

 “O le Lipoti o le Suesuega o Faatoaga o loo tuuina atu ai se laina faavae mo le Fuafuaga Tau Faatoaga ma o le a faatonutonuina ai le atiina a’e o lea vaega ina ia talafeagai ma sini faamoemoeina o lea fuafuaga. “E le gata i lea, o faamatalaga molimau na maua mai le Suesuega Tau Faatoaga ma isi lava puna o faamatalaga e matua taua tele i taimi o faalavelave faigata. A maea ona manaomia se laina faavae o faamatalaga ina ia mautinoa ai le toe maua mai ma se tali ma gaoioiga ua faatonuina mo vaega ua sili ona afaina ai. Matou te manaomia le faatonu o galuega tau faatoaga i vaega o loo manaomia ai ma matou te manaomia le mafai ona fuafua le malosi o se faalavelave i le itu i taumafa i masina o fotua’i mai. I itu taitasi uma-matou te manaomia le faatonuina o galuega fai tau faatoaga i vaega ia o loo manaomia ai ma matou te manaomia le mafai ona fuafua le malosi o se faalavelave ma le aafia ai o le maua pea o taumafa i masina o fotua’i mai.”I itu taitasi, matou te manaomia numera e tuuinamai e lenei lipoti. Na faafetaia e Mr. Wall le malo o Samoa mo le faamuamua o le manaoga mo faamatalaga sa’o ma fuainumera tau faatoaga ia e taua mo faamatalaga molimau e faavae i luga o fautuata tau le faiga masani.

13 August 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>