TALATU’U O SAFOTU

11 May 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer.

O suesuega a Papalagi fai mai o Safotu e aofia ai nuu o Atiseve. Lepolo, Sa’afuamua, Niutili, Safe’e, Pi’opi’o ma Pupuga. O le igoa o lona Malae o “Figao”; ma o ia nuu uma e fefiloi ma isi isi, talu ai o Safotu e taoto i se faga va-apiapi lea e fesoota’i ai ma isi itu i ni tolotolo papa. O Manase e pei ona mua’i ta’ua e i lalo o Matautu, ae faasino foi ia Safotu.

O le tolotolo i le va o Manase ma Safotu, o le pito lea o se mauga o loo vaeluaina ai ia itumalo, ma e matua gaoa lava. Talu ai ona o le a’au e i le tolotolo i sisifo, ma e fesootai ma le faga i Matautu, ma ua faapea ai ona puipuia le tolotolo i sasa’e mai le sami; ma e mafai lava ona e savali faataamilo ai i lalo ifo o lea mato. Afai la e te aga’i mai Safotu, e le umi a e taunuu i se matafaga lona lua itiiti, lea e tau lava i lalo o le mato.

O totonu o le aloalo, o loo puna a’e ai se vai- ma o loo faaigoaina o le “Vai o Umalau”, o le tamaitai lea e tupuga mai ai le Aiga Sa Peseta i totonu o Safotu. O gauta teisi- e leai ni laau o ola ai e pei ona ta’ua e Misi Situpe, ma o lea ogaeleele o loo faaigoa o le “Tolua’i’ava” lea sa ola ai i aso ua mavae ni ‘ava e pei o la’au tetele ma faa-paologia ai le faga atoa.

O ‘ava uma o loo i Samoa fai mai le tala -na maua mai lea nofoaga, o lea mau o loo mafua ai ona lu’i e Manu’a Safotu ma tau faaleaga ia Safotu. O le mauga tele o loo tu mai tua o Toafa. A uma ona e savali faataamilo i le tolotolo papa lona lua, ona e latalata lea i le nuu itiiti o Manase, ia po se ‘afa itula mai Safotu.

O le tolotolo i sisifo o Safotu- e ese; o lona fanua i luga pe tusa lona maualuga ma le 30 mita, ma lona lautele e 2 kilomita, ae tifatō i le sami; ae o lona auvae -e le mafai ona sopo’ia e se tasi. O lea vaega fai mai Misi Palate- o le “Mafa”. I le faataamilo i Safotu- e tele ona nofoaga taua -tau le tala faasolopito e afua mai le taimi o tagata Tonga-lea sa nofo ai le Tuitoga Talafifei i Safotu, ae taoto Samoa i ona vae. O le tolotolo la lea o “Mata’uea,”  sa le mafai ona sopo’ia e tagata i na aso- ona fai mai sa ta’oto ai se Ma’a Tele.

Ae talu ai ua faatiga e alii o le Tuamasaga- o Tuna ma Fata le Tuitoga, o lea na ia faatonuina ai -ina ia faasalaina i la’ua i le oti, pe a le mafai ona latou fuli’esea lea Ma’a. O le faiga sa latou faaaogaina e fuli ese ai lea ma’a ma le taunuuga o lea taumafaiga , o loo faamatalaina  auiliili uma i lalo o le itumalo o le Tuamasaga, talu ai ona o lea vaitaimi- sa le talanoaina tele i lalo o le itumalo o le Faasaleleaga. O le pa-ma’a lea sa ta’ua e Misi Situpe- masalo o lea maupu’epu’e gaoa, o loo manatu nisi i aso nei- o se fanuatanu o le nuu.

Ae o iinei- o loo ta’oto ai le auala i le itu i sasa’e -pe afai e te agai atu i luga i le fanua maupu’epu’e- lea e soso’o atu lava ma fale mulimuli o Safotu i le itu i sisifo. Fai mai Misi Situpe- sa la asia lea nofoaga ma Misi Pulo; lea na ia fausia ai se ala manaia mo le tele o tausaga- faatasi ai ma se fale tumau i le vaega maualuga o lea fanua maupu’epu’e, i le va o Safotu ma Safune i Matapo’o.

O le igoa o Safotu e afua mai tua i le tamaitai o Fotuosamoa, le tuafafine o Ututauofiti, o le usuga ia te ia a le Aiga o Sa To’alepai  o Matautu -ona maua ai lea o Seve poo Lilomaiava Seve o Safotu, aemaise ai lava- o lona avea ma tupu’aga o Umalau ma Sa Peseta -ma o le tulafale o Sooalo lea e masani lava ona ta’ua o le tulafale a lea itu.  O Upu Taoto la o Safotu fai mai-“Tulouna Oe o le Alii o le Itu; Tulouna le Ati Pouniu; Tulouna a le Falefa o lo outou Aiga Saumalau ma le Matua o Tapusoa; Afio mai lau Afioga Utumapu; Tulouna Lau Tofa a le Tulafale- o Lau Fetalaiga Lavea; Susu mai lou Tapa’au- o le Alii o Lilomaiava. 

SAMAUGA: Fai mai e aofia ai nuu o Si’ufaga, Asu ma Lolua- ia e taooto i luga o le maupu’epu’e i le va o Safotu ma Safune ma e felataa’I lava. O le nuu atoa lava o Samauga e mafai ona faapea- e tutusa lava ma Sato’alepai i Matautu; se’ia vagana lona motu ese i luga o le Tolotolo o Autuimō. O le pogai o le igoa o le nuu o Samauga poo le “Aiga o Mauga” e le o iloa, ae mafai ona faapea- e i ai lo la sootaga ma Mauga i Pagopago (Tutuila) ona o sootaga a Tu’u ma Tutuila.

Ae fai mai Misi Pulo- o Mauga o le tagata- o lona tuafafine o Pai-lea na tuuina atu lona igoa lea ua faaigoa ai le nuu o Sato’alepai. Ae o matua foi o Tugatugalei o Aopo -o la igoa o Pai ma Lafai. O lana tama tama o ‘Tu’ulema’aga- lea e aiga ia Tu’u -sa mau i le itu i matū. O Upu Taoto la o Samauga e faapea:-“Tulouna Oe Samauga; Tulouna lou Alii o le Fetāfune; Tulouna lo Outou Aiga Sa Peseta; Afio lau Afioga a le Nofomatua o lau Fetalaiga Tu’u; Afio mai lau Susuga Tua’Ilemafua; Tulouna lau Fetalaiga Sooalo!

11 May 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>