O loo auai le Minisita o La’auli i le fono tau-Faiga –faiva i Vanuatu

By Ilia L. Likou 07 July 2016, 12:00AM

O le Minisita o Faatoaga ma Faigafaiva o Laaulialemalietoa Leuatea Polata’ivao, o loo i Port Vila, Vanuatu i lenei vaiaso.

O loo taiulu le Minitia i le savali a Samoa i le Fonotaga faa-Minisita i le Fono lona 13 a Sui Sooupu Tau Faigafaiva a Atumotu o le Pasefika (F.F.A.). O lea fonotaga na tatala e le Palemia o Vanuatu o Charlot Salwai Tabimasmas, i le Aso Gafua.

“O loo faatinoina e le Vasa Pasefika se matafaioi taua ma o le a faaauau pea lea tulaga i totonu i le tulaga i le lumana’i tau taaloga ma feutanaiga faava-o-malo, aemaise ai lava ana i’a ma o le itu e sili atu ona taua, o le maoa’e lea o le tulaga talu le o ese o i’a, ma se aofaiga lelei o oloa tau tuna-lea o loo faatumauina pea lona lelei,” o le faaaliga lea a Mr. Tabimasmas.

“O le Tuna ma faigafaiva mo le tuna o loo faaauau pea ona ia faatinoina se matafaioi taua i totonu o le tamaoaiga i totonu o atunuu o loo avea ma sui auai o atunuu o le le  FFA.

O Tupe maua mai faigafaiva tau Tuna o loo matua tele lona sao i tala o le tupe a o tatou Malo;  ma maua ai avanoa tau galuega ma le malu puipuia o taumafa mo le faitau aofai o tatou tagata lea o loo faateleina pea.

“Afai o la o le a faaauau pea ona faafiafiaina tatou i ia faamanuiaga mo a tatou tupulaga o lalovaoa-ina ia mafai ai ona faafiafiaina i latou i lea lava faamanuiaga, o le a manaomia se una’iga malosi e i tatou o ta’ita’i, e saga faaleleia ai lo tatou noataga tau le pulea, ina ia mautinoa ai le faatumauina pea o lenei alamanuia taua e mafai ona faafouina.” 

E tusa ai ma le Palemia, o le Vasa Pasefika o le nofoaga lea e aupito i mauoloa  i le alamanuia tau le tuna ae le o maua lava e tagata o le Pasefika se taui maualuga mai lea alamanuia.

 “E tatau ona tatou faaauau pea ona galulue malosi ma saili ni faiga e sili ona lelei ina ia mautinoa ai ua tatou maua se faamanuiaga tele tau le tamaoaiga mo se taimi umi- e tusa ai ma se faiga lea e talafeagai tau tamaoaiga ma se siosiomaga e mafai ona faatumauina. E mafua lenei itu ona o le tuna o se vaega taua lea o le siosiomaga tau le gataifale. 

 “O la outou matafaioi tau le pulea o alamanuia tau faigafaiva ma lona atiina a’e  i totonu o le Vasa Pasefika laolao-o se matafaioi faiogata tele. Ua ia te outou se vaega o mea ta’itasi o le a talanoaina i totonu o le lua aso o lumana’i ai.

Ua ‘ou maua e faapea o loo filo i mea ta’itasi o le pepa o galuega ua i outou luma, le faatinoina o se Lumana’i Ta’iala Tau Faigafaiva e faasino i faigafaiva tau le tuna ma le manaoga mo le atiina a’e o le alamanuia tau le tuna i totonu o alamanuia tau faigafaiva mo le tuna e pei ona faamaonia e Taitai o le Fono i le tausaga talu ai.

 “O Minisita, o le tele lava o tatou atunuu o loo feagai ma le faateleina pea o le leai o ni galuega. O le alamanuia tau Faigafaiva o loo ofo atu ai tupe maua e ati a’e ai avanoa tau galuega. Ou te una’ia  outou ina ia faaauau pea ona talanoaina ma ofo mai ni faiga lelei e ati a’e ai le malosi mo tatou tagata ina ia faamanuiaina mai avanoa tau galuega i totonu o le alamanuia tau faigafaiva i totonu o tatou atumotu ma isi lava nofoaga.” 

Fai mai le Faatonu Aoao o le F.F.A. o James Movick, o le fono o loo mataupu faamuamua o le toe faamaonia. 

“O le toe faamaonia o le tulaga o lo tatou malosi ma polokalame faaauau, o le toe faamaonia o a tatou fuafuaga autu ma mataupu faamuamua e pei ona faata’oto atu i totonu o le Fuafuaga Autu ua toe iloiloina a le F.F.A. ma le Faafanua mo le faatumauina o Faigafaiva a le Pasefika; ma le toe faamaonia o le tau faavae ma le tulaga e tatau ai o le tulaga tu-toatasi faa-itulagi ma le galulue felagolagoma’i –o le faavae lea o le tele o mea ‘ausia e faapea o lenei itulagi i le itu i le faatumauina o le pulea o a tatou alamanuia o le sami ma le faaleleia atili o faamanuiaga tau le tamaoaiga mai lenei alamanuia tele faale-natura”. Na faaalia e Mr. Movick le taua o le faatalale o minisita ma le faiga o faaiuga i totonu o le vaega tau faigafaiva faa-itulagi.  

 “O la outou pepa o galuega ua atagia ai mataupu tau fuafua faa-itulagi ma taumafaiga ua malilie i ai a outou vaega o failautusi ma alii ofisa ma e taua tele poo e manaomia ai le iloa e a outou minisita ma le faiga o faaiuga,” o lana faaaliga lea. “O nei mataupu e aofia ai se fuafuaga fou faa-itulagi mo le tulaga tutusa o Tagata i ona vaega uma ma le vaega tau faigafaiva ma le lauiliuina o se ofo maoa’e tau le fesoasoani i le itulagi a Ausetalia mo le una’ia o le malosi o le puipuiga faale-malo mai le polokalame a le Pasefika tau vaa leoleo.

O le gafatia e lea leoleoga mai le ‘ea o le a faamalosia ai foi le ono mafai o se pulega tau le tuaoi mo setete e auai –i itu e pei o aganuu ma solitulafono a le lalolagi. O fuafuaga nei faa-itulagi ma o polokalame e manaomia ai pe o le a maua ai lea tulaga e ala i lau faamaoniga faa-minisita.” Sa ta’ua foi e le Faatonu Aoao le mataupu tau le maopoopoga faa-itulagi.

“I totonu o le fono i le isi lua aso-o le a faailoa atu ai ia te outou le tulaga o Fuafuaga a To’elau mo le pulea o le ‘southern albacore  longline fishery, ma a’o le’i aulia le faaiuga o le tausaga, e ono tapā outou ina ia faia ni faaaiuga faigata –ia e ono manaomia ai le faaitiitia ia o le a faaitiiti ai avanoa faale-malo ina ia mafai ai ona faasaoina le avanoa mo tagata uma.

“Mo nisi o  outou e fou mai i le fono a Minisita o le FFC-o le a outou malamalama lelei i le taimi nei e faapea o lou matafaioi e le faapito lea i faaiuga  e tuu i ai le faailoga oomi a ou alii ofisa. Mai lea taimi i lea taimi-o le a tapā outou e faatulaga fuafuaga ma fai faaiuga faatasi ai ma se tupe tele ma isi lava tulaga lavelave ia e it ala atu o le pule a ou alii ofisa.  Ina ia ‘ausia la lea tulaga, o i matou ia o loo i totonu o le vaega faa-failautusi-o le a matou faia le mea sili matou te mafaia-e tuuina atu ai ia te outou se fautuaga manino ma fai ia mautinoa e faapea ua ia te outou le avanoa e matua faailoa atu ai e pei ona e lagona ua tatau ai-ina ia mafai ai ona fai na faaiuga.  

“Ou te talitonu o outou MInisita ma Taitai faa-itulagi o le a le maua o loo fia maua se mea-tau le faatinoina o outou tiute ina ia fai ai ni faaiuga faigata ma le lelei mo le manuia o le alamanuia ma ona mana’oga tau le atiina a’e ma moomooga o tagata uma lava.”

By Ilia L. Likou 07 July 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>