TALA FAASOLOPITO O SAMOA MAI LE AMATAGA

06 February 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Fasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer.


Mr. JOHN PETERSEN,  o le pule o le faatoaga a Mr. Brunt i Magia, na fanau i Iceland ma sa aoaoina i Copenhagen. Sa galue i va’a feoa’i i le sami mai le 1870 e o’o i le 1881, ma o se tagata e ta’uta’ua lona olaga i folauga. 

O le 1881 na fatia ai lona va’a i le gataifale o Holani, ma o lea na toe alu ai i le isi vaa i Niu Ioka. Na ia tuua Niu Ioka mo le Kanala o Panama ma galue ai mo le 18 masina. Ina ua toe taliu atu i lona nuu, na faa-‘onā o ia i ni laau faasaina i se nofoaga e latalata i Copenhagen ma e toe malamalama ane a ua i luga o se va’a Amerika e aga’i atu i Filatelefia. Na sola ese ina ua taunuu le vaa ma nofo i Chicago. 

Sa i Wyoming i le taimi na tafana ai ni tagata Saina e 180 e tagata ‘eli koale. Sa mulimuli ane ona taunuu i Samoa i le 1888 i luga o se vaa folau Amerika ma maua ai lana galuega o le pailate e faatautaia mai va’a folau i totonu o le Taulaga. 

Na ia tuua ma lana uo Samoa mo Fiti i se vaa folau ma taunuu ina ua mavae ni aso se ono. O le 1891 na ia tuua ai Fiti i se vaa folau mo le motu o Fortuna ae na toe taliu mai ina ua mavae aso e 13 o feagai pea ma matagi malolosi i le vasa. 

Ina ua mavae se vaiaso e tasi, sa toe folau ese ma taunuu ai i ia atumotu ina ua mavae ni aso se lua.Ona toe alu ese foi lea mo le Atu Elise ma na taunuu manuia, ma nofo ai mo le sefulu ma le fa aso. A’o iina, sa pasi ane se afā fulifaō ma leiloa ai lona va’a. Na alu ese i le Setima e igoa o le “Archer”mo le Atu Malesala, ae le’i umi ae toe foi mai i Samoa. 

O le isi ana malaga na soso’o ai o le Atu Kilipati lea na nofo ai mo le umi e tusa ma le tausaga. Ona toe alu foi lea i kolone ma toe foi mai i Samoa i le 1899. O le 1904 na ia tuua ai Savaii ae alu i Tutuila lea e tusa ma le 100 maila le mamao i se vaa laititi lea na goto, ma sa feausi Petersen i le po atoa mai le itula e 5 i le afiafi i le ta o le itula e 9 o le isi aso, ona faatoa taunuu ai lea i Tutuila. O le 1905 sa nofo ai i Upolu ma sa nofo ai pea talu mai lena taimi. 

Mr. CHARLES ROBERTS- o le pule ta’uta’ua lea o le Apia Hotel, o se alii Peretania e tusa ai ma lona fanau mai i Banbury. Oxfordshire i le 1865. Sa aoaoina i Taunton ma Oxford. Na faaalu sona taimi i kolone ma sau i Samoa i le 1898.

 Ina ua uma le taua, na ia pulea le Tivoli Hotel, ma ina ua pulea Samoa e Siamani, na toe foi atu o ia i Aukilani ma le manatu sese e faapea o le pulea e Siamani o Samoa o le a le toe maua ai se nofoaga mo se tagata Peretania. Ina ua mavae ni nai masina, na toe foi mai o ia i Samoa ma na pulea le Fale Talimalo o le Oceanic Hotele i Pago Pago i le motu o Tutuila, lea ua uma ona ave ma pulea e Amerika. 

Ae peitai, e le’i umi se taimi ae faalauiloa loa e le Malo o le Iunaite Setete le avea  o Pago Pago ma nofoaga o le Fuāva’a-Tau, ma ua faasaina ai le faatauina atu o le ‘ava malosi; ma ina ua mavae se sefulu ma le lua masina, sa  toe fo’i mai i Apia Mr. Roberts. O lona faamoemoe ia alu ai i Fiti, ae ina ua taunuu i Apia, sa fautuaina o ia ia ‘aua ne’i alu. 

Ona pule loa lea o ia i le Apia Hotel, ma e leai sona faanoanoa ona o le faaiuga na ia faia. Na ia  mautinoa lelei, e leai se mea o faaletonu i le pulega a Siamani, ma o ia o se tagata e lagolago malosi i le Malo, ma na ia matua aloa’ia le sa’olotoga na ia maua faatasi ai ma isi tagata Peretania aemaise ai o tagata o isi atunuu i lalo o le pulega a Siamani. 

06 February 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>