Lapata’ia pea Samoa

By Ilia L Likou 05 January 2018, 12:00AM

O lo’o ua fa’aauau pea lapata’iga mai le Matagaluega o le Soifua Maloloina mo le lautele o le atunu’u ina ia uia auala uma fa’ale-soifua maloloina ina ia mafai ona tete’e atu i le fa’amai e pei ona pipisi nei; le Fiva Ponaivi po o le Dengue e pei ona silafia ai.

Na fa’ailoa e le Fa’atonu Sili o le Matagaluega o le Soifua Maloloina, Leausa Dr. Take Naseri i le fa’atalatalanoaga ma le Samoa Observer i le Aso Tofi nei le si’itia pea o i latou ua ‘a’afia mai ‘a’afiaga o le Fiva Ponaivi o lo’o ripotia atu i le Soifua Maloloina.

E tusa ai ma ripoti talu ai i Samoa nei e to’afa ua fa’amaonia le maliliu ai ona o ‘a’afiaga i le fa’ama’i lenei.

O lea le fa’amaoniga na fa’ailoa mai e le So’oupu o Feso’ota’iga i le Malo i le atunu’u mai le Matagaluega o le Soifua Maloloina o Samoa.

Na fa’amaonia e le Matagaluega o Soifua Maloloina i se Pepa o Fa’amatalag le i ai lea o le fa’ama’i o le Fiva o Ponaivi po o le Dengue Fever i Samoa.

Na mafai ona mautinoa lea tulaga ina ua tu’uina atu nisi o toto i le Fale Su’e Toto i Niu Sila mo le siakiina.

E tusa ai ma le Pepa o  Fa’amatalaga na tu’uina mai i le Aso 3 Tesema 2017, e 1,522 e ua fa’amaonia ua ‘a’afia ae 339 i latou ua mafai ona o’o atu i le falema’i.

 “Mai le numera lea, e 51% ali’i ae o le isi pasene o tama’ita’i, o lo’o ua aofia mai ai lea aofaiga le amata mai i le tasi tausaga se’ia o’o atu le 65 ma luga atu e ua ‘a’afia.

“Aepeita’i o latou o lo’o ua fa’amauina le ‘a’afia tele ai e amata mai le 19 tausaga ma lalo ane ma o le numera maualuga o tamaiti o lo’o ua ‘a’afia ai ei le va le 5-9 tausaga. 

 “E 2,196 e na tu’uina atu mo su’esu’ega amata mai i a Aukuso e o’o mai le amataga o le masina lenei, ma e 1,052 e ua fa’amaonia le ‘a’afia ai i siama o le Fiva o Ponaivi.

 “O le tele o vaega o le atunu’u o lo’o ua fa’amauina e le Matagaluega o lo’o to’atele i latou o lo’o ‘a’afia mai ai e aofia ai Nofoaga Tu-taulaga, Itumalo o Vaimauga ma Faleata.

 “O le taimi lenei o lo’o ua fa’aauau pea galuega a le matagaluega e mata’ituina vaega uma ma galulue i ai ina ia fa’aitiitia i latou ua maua aemaise o galuega fa’alauiloa mo le lautele o le atunu’u ina ia mafai ona silafia vaega uma e tatau ona fa’atinoina e taofia ai le so’ona pipisi o le fa’amai mai namu.

 O lo’o ua matua’i fautuaina fo’i le  mamalu o le atunu’u ina ia uia auala uma  e mafai ona fa’atama’ia ai namu o lo’o o latou feavea’ia le siama.

I le Pepa o Fa’amatalaga na tu’uina mai le masina o Novema mai le Matagaluega o le Soifua Maloloina, na faalauiloa ai le mamalu o le atunuu le pipisi o le faamai o le Dengue Fever i Samoa, poo  Fiva o Ponaivi, o se tasi o faamai pipisi e feaveaia e namu. 

“Ua faamaonia i lipoti le aga’i I luga o le fuainumera o tagata ua aafia i le Dengue ma ua fautuaina ai le atunuu i lapataiga masani.

Ua faamaonia mai  lipoti lata mai a le Vaega o loo Mataituina faamai a le Matagaluega o le Soifua Maloloina le siitia pea o le numera oi latou ua aafia I le dengue fever talu mai le lua vaiaso talu ai. Mai ripoti i Niu Sila e 72% o Samoa i Niu Sila ‘a’afia Fiva Ponaiva

O lea le tulaga ua fa’apopoleina ai nei le atunu’u o Niu Sila i le taimi lenei. Ua tu’uina atu sa latou fa’asilasilaga e i o lo’o ua faigamalaga i atunu’u o lo’o ua tele ai e o  lo’o ua i ai nei lea tulaga ina ia fa’aete’ete ona o le siama o lo’o ua feavea’ia i le taimi lenei.

I Samoa i ripoti talu ai 

• I le falemai o tamaiti ua lipotia mai ai le toatele o tamaiti ua masalomia i le Denue Fever e tusa ai ma foliga vaaia ma auga e pei ona faailoa I fomai e aofia ai; fiva, faafaufau ma pua’i, tiga le manava, tiga le ulu, tiga sooga o ponaivi ma gagase le tino.

• Ua fa’amaonia mai foi le siisii I luga o le fuainumera o tagata aafia mai le Fale Suesue ai Mafuaaga o Gasegase.

• Ua fa’amaonia mai foi I suesuega o lo’o auina atu I fafo le siitia pea o tagata Samoa ua a’afia I le dengue fever poo le fiva o ponaivi.

• O loo faaauauina pea ona faia suesuega ma mataitu le tulaga o le pepesi ai o lenei faamai e tusa ai ma faamatalaga tuuina mai fomai ma isi auaunaga faasoifua maloloina.

“O lea e avatu ai le faamamafa a le Matagaluega o le Soifua Maloloina i le atunuu ina ia faamalosia le tumama lautele, e ala i le faatamaia o nofoaga e nonofo ma tautuufua ai namu, faapea le famamaina o otaota ma lapisi I soo se vaega o loo nonofo ma soifua ai. 

“E fautuaina le faaaoga o lavalava talafeagai, tainamu,  kulimi poo faiga ua silafia mo le puipuiina o le tino mai le ūina e namu.

“Mo i latou o lo’o iai ma’i fa’aumiumi e pei o le mai suka, toto maualuga, ma isi aafiaga o le tino, ia faataua pea tausiga masani e ala i togatifiga faapea le tausiga i totonu o aiga ma vaai se fomai pe a iai nisi auga e ono aliae mai.

“Mo i latou sa aafia ma faamaonia ma sa masalomia le aafia ai muamua i lenei faamai, ia faaetete ma ia faataua pea puipuiga masani mo le taofiofia o le toe aafia. 

O le popolega o le toe aafia o tulaga tigaina ma o’o’oga o lenei faamai. 

“O le a fa’aauau pea ona tu’uina atu fa’amatalaga e uiga i le tulaga o loo iai lenei gasegase i Samoa.

“Mo nisi faamatalaga, faafesootai le Matagaluega o le Soifua Maloloina poo so’o se auaunaga faasoifua maloloina o latalata ane.

O auga o le ma‘i lea e feaveai e le namu o le maualuga o le fiva poo le vevela, o le tiga o sooga o ponaivi, o le faasuati atoa ai ma le niniva faasolo atoa o le ulu.

By Ilia L Likou 05 January 2018, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>