Le-amana’ia Savai’i, ta’ua e le Tautua

04 February 2016, 12:00AM

Ripotia e Lanuola Tusani Tupufia 

Fa’aliliu e Maiava

 

Na faitioina e le Faipule mai Salega, Afualo Dr. Wood Salele le tofia o sui fou e to’alua mo le Fono a Sui Tofia.

I le fonotaga ta’i-vaiaso a le Tautua ma tusitala i le aso ananafi, na matua le-fiafia ai Afualo ona o le le-amana’ia e le malo le tofia o se sui mai Savai’i mo le Fono a Sui Tofia.

Na ta’ua, o le mau-tau’ave lava lea a le malo, fai mai, o le mea e lelei mo Upolu e lelei fo’i mo Savai’i, a’o lea ua matua ato i fafo i le mata’upu lea ma tofiga ua faia. 

O le finagalo o Afualo, sa tatau ona fa’asoa lelei tofiga nei i sui mai Savai’i ma Upolu. 

Ae le o le tulaga lea pei ona iai le filifiliga o sui fou ia o Le Mamea Ropati Mualia ma Tuiloma Pule Lameko fa’apea le sui tuai o le Fono a Sui Tofia, o Tuimaleali’ifano Va’aleto’a Sualauvi II, o sui uma mai Upolu.

“O a’u nei e mai Pule e Ono (Savai’i) peita’i e na o latou lava mai Tumua lea ua filifilia,” o le fa’aaliga le-fiafia lea a Afualo.

O Pule e Ono ma Tumua o tulaga maualuluga ia o motu o Savai’i ma Upolu.  

“E le o se malo na o Tumua – o le malo e iai uma Tumua ma Pule… E lagona fa’atasi le le-fiafia ma tagata uma o Savai’i talu ai, e na o le usi lava o le maimoa ma matamata-fua ae tafili-saunoa Tumua i mea uma.” 

Na ta’ua e Afualo, o le lafo a le Palemia na tofia ai Le Mamea ma Tuiloma i le vaiaso talu ai, o le fa’ai’uga na faia e se tagata e to’atasi.

“O le mafuaga tonu lava lea na matou te’ena ai teuteuga i le Fa’avae mo le tofia o le Ao o le Malo,” o le fa’aaliga lea a Afualo.  

 “Talu ai, ua le faia e le Palemene le fa’ai’uga, a ua fai nei e le malo o lo’o iai i lea taimi le fa’ai’uga e fa’atutu ai sui e fai iai le palota. 

“Peita’i o matou, le Itu Agai lava e tatau ona ‘aumai iai le avanoa e fa’atu atu ai se tasi. E ui lava e i’u ina te’ena, ae ua fa’afofoga le atunu’u o fa’aali so matou lagona.”

Ia Iuni 2014, na fa’ata’oto ai e le Palemia, Tuila’epa Sa’ilele Malielegaoi i le laulau-a-fono, se Tulafono tau-fa’aofi (numera 2) e suia ai le faiga e filifilia ai le Ao o le Malo.

Ua mae’a ona pasia nei o lea Tulafono Tau-Fa’aofi, o lona uiga, ua ‘ave’esea nei le avanoa o Sui Usufono uma o le Fono Faitulafono, e fa’atuina ai se tasi e avea ma Ao o le Malo. 

Afualo added that the appointment of the Council of Deputies is a reflection of how future Heads of States will be appointed.

Peita’i, o le a fa’atuina e le malo o iai i lea taimi, se tasi e tofia e avea ma Ao o le Malo.

Na fa’ailoa mai fo’i e le Sui Faipule o Salega, e foliga mai o tofiga nei, o se taui o le umi ona avea ma faipule o le Vaega Fa’aupufai e Puipuia Aia a Tagata, le HRPP.

“Ae a fa’apefea la isi tagata sa tautua mo le atunu’u i isi ‘auala,” o le fesili le-fiafia lea a Afualo.

“Ua fai a latou tofiga e fua i mea ia, ae a fa’afefea la Pule e Ono?

“’Ou te manatu e le’i silasila mamao ma fetu’una’i le tofa i suiga ua latou faia nei i le Fa’avae ae maise o tulaga ma’ale’ale fa’apea.” 

O le finagalo fo’i lea o le Ta’ita’i o le Itu Agai, Palusalue Fa’apo II.

“O tofiga nei e mo Tama a Aiga,” o le finau mai fo’i lea a Palusalue.

“E ui e le o matua ma’oti mai i le Fa’avae a-mea e na o Tama a Aiga e fitoi iai, ae le afaina lea. Aua ua silafia lava e tagata uma i latou e talafeagai iai e le pei o le mea lea ua tatou va’ai nei iai, so’o se Faipule lava ma tagata o o latou aiga e mafai ona filifilia i le taimi nei.”

Na fa’amalamalama fo’i e Palu, o suiga nei na faia e le HRPP, ua avea ai le vaega fa’aUpufai e pulea le malo, e fa’atutu ai na o a latou lava sui mo tofiga nei. 

“E tatau lava ona ‘ave le fa’amuamua i a tatou Tama a Aiga. ‘Ou te matua le-talitonu lava na palota uma sui mai le itu lea na palota mo le suiga o le Fa’avae.”

Na fa’aopopo mai fo’i  Palusalue, afai o le faiga lea o le a alu ai tofiga nei, sa tatau lava ona iai sa latou fa’atatau ia ‘Au’au Peniamina Leavaise’eta ma Le Tagaloa Pita mo tofiga nei ‘ae ‘aua le fa’aitu’au na o a latou faipule.

Na ioeina e le Sui Ta’ita’i o ‘A’e’au lea finagalo.

Saunoa le faipule Falealupo, e pau sui e tatau ona iai i le Fono a Sui Tofia, o Tuimaleali’ifano fa’apea le Ao o le Malo, Lana Afioga a Tui Atua, sa tatau ona mua’i fa’ailoa iai.

E fa’apea fo’i le mau a Le Tagaloa, e lagolagoina ai ‘A’e’au.

Na ta’ua, o tofiga nei e tatau ma talafeagai i Tama a Aiga.

“O latou o matai o matai uma,” o le fa’aaliga lea a Le Tagaloa. 

“E leai lava se Samoa e le tau ia aiga maualuluga nei, Tama ma Aiga.

“O le fa’amuamua sa tatau lava ona ‘ave ia latou o lo’o umia suafa maualuluga nei pei o le Tui Atua, Gatoa’itele, Tui Atua, Tamasoali’i, Tagaloa, Tonumaipe’a, Malietoa ma Lilomaiava…aua o Ao o matai uma.” 

I luma atu o Tuiloma ma Le Mamea ua tofia nei, sa filifilia muamua iai Faumuina Anapapa o le   Sui o le Fono a Sui Tofia i le 2002. O le 1989, na tofia ai Mataia Visesio o Vaimoso o se tasi o le Fono o Sui Tofia. 

O le Afioga a le Ao o le Malo o iai nei, Tui Atua Tupua Tamasese ‘Efi, sa avea fo’i ma sui o le Fono a Sui Tofia a’o le’i filifilia i le 2007, i le tofiga o iai nei.

04 February 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>