O le Mau a Pule - The Mau Movement

04 January 2016, 12:00AM

Tapena ma Tuufaatasi e Fuimaono Na’oia Faasavalu Touli F. Tupua mo le Samoa Observer. Aso Gafua 04 Ianuari 2016. 


O le Mau- i lea taimi- e toatele ua maua i le popole-ma ua amata ona toe fo’i i tua. O le vaega a Leoleo ia sa latou tapu’e sui o le Mau –sa tumau pea ona tutu i le ogatotonu o le auala ma tafana le Mau-ae o loo faapena foi ona maua Leoleo i le timu ma’a-sa tau’ai atu e sui o le Mau. 

O sui lagolago o le Mau ia sa i le pito i tua o le laina-ua amata ona faasolo mai i luma o le laina i le Ala i luga o le Sami ma aga’i atu i le Faleoloa o Andrew-ae o loo tafana atu pea e Leoleo. 

Ona o le popole o Leoleo ina ne’i leai se taimi e toe ta-utu ai a latou fana pupuu-sa alaga atu Waterson i Leoleo ina ia toe fo’i i lo latou nofoaga e aumai a latou fana uumi ma pelu. 

O le vaega a Waterson lea sa avea ma vaega faaopoopo a Leoleo -ua taufetuli ane nei i le Ala i luga o le Sami ma sulufa’i i le Ala i Leifiifi lea e leai nisi o i ai-ma o atu ai loa i le Ofisa o Leoleo. 

O Downes ma se vaega ititi o Leoleo sa i luma o faleoloa o Andrews ma Fabricius-sa tafana atu a latou fana i le Mau-a’o i ai isi Leoleo e to’alua pe to’atolu i le itu i tai o le ala i luga o le sami-ma tauivi ma sui o le Mau. 

O se tasi o ia Leoleo o Constable William Abraham-lea sa faamatalaina e Westbrook o se “alii talavou e leai ni ona uiga faatupu faalavelave.” Ina ua avatu le poloaiga e toe fo’i atu i le nofoaga o Leoleo-na vaaia e Downes Abraham o tamo’e ane faalava i le auala i le ofisa o Leoleo i lalo o le poletito o le faleoloa o Fabricius. 

“A’o kolosi ane o ia- na ta e se tagata Samoa i se samala laititi poo se to’i le tua o lona ua,” o le faaaliga lea Downes. “Na pa’ū o ia i lalo, ae na toe tu i luga ma sau ia te a’u! 

E ese ai mai le toe fo’i atu i le ofisa o Leoleo e ala i le ui atu i le Ala i luga o le Sami-ona alu ane ai lea i le Ala I Leifiifi, ae sa ta’ita’i ane e Downes lana vaega i se auala i le va o ni faleoloa se lua, i luga o se pa-‘apa ma ui atu ai i le malae o Apia-lea e faafesaga’i tonu ma le Ofisa o Leoleo.

Sa tuli solo Leoleo i le va o ia faleoloa ma tau’ai e le Mau i ma’a. Sa toe tilotilo i tua Lance-Corporal Edmund Cahill lea sa i totonu o le vaega a Leoleo ua toe solomuli mai-ma na vaaia ai Abraham i tua ane o se pou i totonu o le ala i le va o faleoloa. 

A’o tilotilo atu o ia i lea tagata-na ia vaaia o Abraham lea ua taatia mai faagaulua. O lona tua sa u mai ia te a’u-ae sa ‘ou manatu-o loo tafana atu e ia se fana puupuu. 

Na tuua e Cahill ma isi Abraham-sa latou le taumafai e fai se fesoasoani ia te ia, ma e le’i toe o’o ane lava o ia i le ofisa o Leoleo. 

E taunuu atu Downes faatoa taunuu atu foi Waterson, lea na ia ta’ua mulimuli ane e faapea na tuli mai o ia e ni tagata i le Ofisa o Leoleo-ae o le molimau a isi tagata fai mai e leai nisi na tulia Leoleo i le Ala i Leifiifi.

 Ina ua mae’a le fepa’ia’iga muamua- e toatele ni tagata manunu’a sa taooto i le toto i le Ala i Luga o le Sami. 

O Faumuina o Savaii, Ainoa, Vele ma Leota-afai e le o manunu’a o lona uiga ua maliliu. O le Solo a le Mau mai Vaimoso-na latou iloa le pisapisaō ina ua uma le Solo, ae le o le mafuaga, sa faaauau pea ona latou savavali atu i le nofoaga o le faalavelave. 

Sa filo ia i latou Tupua Tamasese lea sa fetamo’ea’i solo i totonu o le Solo ma fai faatonuga i taimi uma ina “filemu, filemu. O le Solo a le Mau mai Matautu-sa taofia e o latou ta’ita’i-a’o latou sopo’ia le Ala Laupapa i Vaisigano. 

Fai mai Westbrook mulimuli ane ai-o Leoleo ia sa i le British Club tuai-sa taumafai e tafana i latou-i se fana taavili o le Lewis, ae o le pulu muamua lava na poloka ai ma le fana. 

O nisi o i latou na faate’ia ina ua pa muamua le fana taavili-ma taufetuli ai ina ua fefefe aga’i i le Ala i Falealili-e sosola ese ai mai Leoleo. 

I totonu o le nuu o Apia-o se tamaitai e suafa ia Popo na ia vaaia le toatele o ni alii o taufetuli ane i totonu o le malae. E matua saoasaoa le latou taufetuli, ou te manatu-ua matua fefefe lava i latou.  

Ina ua taunuu Waterson i le ofisa o Leoleo-sa tamo’e atu i le fasitepu i le fogafale i luga lea o loo i ai le fana taavili lona lua o le ituaiga o le Lewis, ua uma ona tapena mo le faaaogaina. 

E malamalama lelei o ia i lea fana taavili-o ia sa na faaaogaina lea ituaiga o fana taavili i le Taua Muamua o le Lalolagi, sa tau o ia mai Somme i le 1916 se’ia o’o i le faaiuga o le taua. 

Ona ua ia Waterson le pusa atoa o ututau-o lea na alu atu ai loa o ia i le pito i matu o le fogafale i luga e faafesaga’i ma le fetaulaiga o ala, faatu le fana taavili i luga o lona tulaga ma amata tafana atu loa i lalo i le Ala i Leifiifi-i luga a’e o ulu o i latou sa i le fetaulaiga o ala . 

Na vaaia e tagata sa i luga o le Lady Roberts le anoano o ututau na tafana atu ma pisi ai le sami e latalata i le Pilot Point. 

Sa matamata Karen Hellesoe i nei mea uma mai le fogafale i luga o lo latou fale sa i le tulimanu, ma na vaaia ai Waterson o fana atu muamua le fana taavili, ma na fai mai mulimuli- e leai se tasi sa i le Ala i Ifiifi i lea taimi. 

O se tama’ita’i Tauese o Avea sa savali ane i lea taimi i le Ala i Leifiifi e aga’i i le sami i tala ane o le fale tele o le pulega-i le taimi na faapa ai le fana taavili. E leai se tasi na ia vaaia i luga o le alatele-vagana ai tagata sa i le fetaulaiga o ala. 

I se tasi faaupuga-e leai se tasi na osofa’ia le Ofisa o Leoleo o loo i le Ala i Leififi-ae na tonu lava ia Waterson e faaaoga le Fana Taavili poo le aveese o auupega a tagata Samoa-ia na ia tuuina atu i le taimi o le taua muamua o le lalolagi-i le sefulu tausaga i luma atu. 

O Waterson sa i luga o le poletito ma Lance Corporal McMillan ma Cahill, ma Constable Spark-e tofu uma lava ma fana. 

O le latou fuafuaga e le na o le Ala i Leifiifi e tafana-ae faapea foi totonu o le Malae o Apia ma le Falealili Street. Fai mai Leoleo- na osofai e le Mau le ofisa o Leoleo ma tau’ai solo atu ma’a i le Ofisa.

04 January 2016, 12:00AM
Samoa Observer

Upgrade to Premium

Subscribe to
Samoa Observer Online

Enjoy unlimited access to all our articles on any device + free trial to e-Edition. You can cancel anytime.

>